Η Ελένη Πριοβόλου ξαναδιαβαίνει, για λογαριασμό του Short Stories, τους σταθμούς του ταξιδιού που πραγματοποίησε αναζητώντας τον «άγνωστο» εκπρόσωπο του Νεοελληνικού Διαφωτισμού Χριστόδουλο Παμπλέκη, ήρωα του τελευταίου της βιβλίου «Βαθύ το σκοτάδι πριν την αυγή»

Σήμερα το literature.gr έχει τη χαρά και την τιμή να φιλοξενεί τη μεγάλη κυρία της σύγχρονης Ελληνικής Λογοτεχνίας, Ελένη Πριοβόλου με την οποία μιλήσαμε για το νέο της έργο «Το δέντρο με τις φωλιές» που κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Καστανιώτη.

Η Ελένη Πριοβόλου γεννήθηκε στο Αγγελόκαστρο Μεσολογγίου. Σπούδασε Πολιτικές Επιστήμες στο Πάντειο Πανεπιστήμιο. Έχει καταθέσει είκοσι τρία βιβλία για παιδιά και εφήβους, εννέα μυθιστορήματα για μεγάλους, μία νουβέλα και ένα βιβλίο με διηγήματα, ενώ έχει συμμετάσχει και στους συλλογικούς τόμους Θερινοί έρωτες (Εκδόσεις Καστανιώτη, 2021) και Η φωνή της (Εκδόσεις Καστανιώτη 2023). Το βιβλίο της Το σύνθημα έλαβε το Βραβείο Λογοτεχνικού Βιβλίου για Μεγάλα Παιδιά του περιοδικού Διαβάζω (2009) και το μυθιστόρημά της για ενήλικες Όπως ήθελα να ζήσω το Βραβείο Αναγνωστών του ΕΚΕΒΙ (2010). Το 2021 τιμήθηκε με το Κρατικό Βραβείο Εφηβικού-Νεανικού Λογοτεχνικού Βιβλίου για το Φως σε μαύρο ουρανό, το οποίο επιλέχθηκε επίσης από τη Διεθνή Βιβλιοθήκη του Μονάχου ανάμεσα στα διακόσια καλύτερα βιβλία της κατηγορίας του και αναρτήθηκε στον Τιμητικό Πίνακα της IBBY για το έτος 2022. Την ευχαριστούμε θερμά για τη συνέντευξη που μας παραχώρησε.

Η συγγραφέας μέσα από τις εξιστορήσεις των προσφύγων θα αναδείξει τα προβλήματα του αναπτυσσόμενου κόσμου.

Η Ελένη Πριοβόλου στο κοινωνικοπολιτικό μυθιστόρημά της «Το δέντρο με τις φωλιές» (εκδ. Καστανιώτη, 2022) αναδεικνύει το θέμα της φυλετικής και ταξικής ετερότητας.

Το έργο ενσωματώνει ρεαλιστικά αλλά και ρομαντικά στοιχεία, ενώ υμνεί την υβριδικότητα, την κατάσταση κατά την οποία η πολλαπλότητα και η περιθωριακότητα μετατρέπονται σε πηγές ενέργειας και αλλαγής.

«Μαμά, με “Εκείνους”, που γίνονται εμείς, ανακαλύπτω τον εαυτό μου. Αυτό συμβαίνει και όταν σου μιλώ και σου μεταφέρω τις ιστορίες τους. Όταν μιλώ με τον Νιζάμ, είναι σαν να πιάνω κουβέντα με την ψυχή μου. Μαμά. Τα αδέλφια μου μου ρίχνουν κάθε μέρα ανάθεμα που παντρεύτηκα έναν άνθρωπο από το πουθενά. Όμως σε αυτό το πουθενά συναντηθήκαμε. Πέταξε εκείνος, πέταξα εγώ, και βρεθήκαμε πάνω στο δέντρο με τις φωλιές». (σ.137).

Στο μυθιστόρημα της Πριοβόλου με τον τίτλο Το δέντρο με τις φωλιές, κεντρική αφηγήτρια είναι η Μαρία, μια γυναίκα που από μικρή μαθαίνει να υπάρχει και να κινείται στο περιθώριο εισπράττοντας την απόρριψη από την ίδια την οικογενειά της, τη μητέρα της που την υποτιμά και τα τρία αδέλφια της, που δεν χάνουν την ευκαιρία να την προσβάλουν. Κάτω από την πίεση αυτού του τοξικού οικογενειακού περίγυρου, η Μαρία θα καταφύγει από νωρίς στο διάβασμα και την επαφή με τη φύση. Μιμούμενη τη φωνή των πουλιών και αντιγράφοντας τον τρόπο που υφαίνουν τη φωλιά τους, θα καταφέρει να σπάσει τον κλοιό όσων την κατατρύχουν πλέκοντας έναν δικό της προστατευτικό ιστό.

Μετά τον θάνατο του πατέρα της ─ενός μεγαλοτσιφλικά που όσο ζούσε, παρόλο που ήταν ο μόνος που τη νοιαζόταν, δεν έπαυε να είναι σκληρός και απόμακρος─, αντί να διεκδικήσει την κληρονομιά που νόμιμα της αναλογεί, θα περιοριστεί σε ένα μικρό χωράφι και θα εγκατασταθεί μόνιμα εκεί μετατρέποντας μια παλιά αποθήκη σε σπίτι. Σ’ αυτό το ήσυχο περιβάλλον θα καταφέρει να αυτονομηθεί και να γαληνέψει εξασφαλίζοντας τα αναγκαία από ένα θερμοκήπιο, που με τις δικές της δυνάμεις και πολλή αφοσίωση συντηρεί. Με την ίδια αφοσίωση θα συνεχίσει να μιλά και να περιποιείται τα πουλιά που κουρνιάζουν άφοβα ή κτίζουν αμέριμνα τις φωλιές τους στα κλαδιά ενός πελώριου γέρικου πλάτανου στο μέσο του κάμπου.

Όσα για τους υπόλοιπους είναι γεροντοκορισμός και μιζέρια, για τη Μαρία είναι ευτυχία. Στον αφανή της μικρόκοσμο νιώθει αυτεξούσια, προστατευμένη από την υπεροψία της μάνας και της αδελφής της, αλλά και των άλλων δύο αδελφών της οι οποίοι έχοντας καρπωθεί τα πατρικά τσιφλίκια έχουν εξελιχτεί σε μεγαλοπαράγοντες εκμεταλλευόμενοι τον κόπο δεκάδων αδήλωτων μεταναστών. Οι τελευταίοι δουλεύουν νυχθημερόν κάτω από ένα καθεστώς άγριας τρομοκρατίας και εκμετάλλευσης, χωρίς να μπορούν να μετακινηθούν πέρα από τα κτήματα των αφεντικών τους. Οι ντόπιοι τούς αποφεύγουν προσφωνώντας τους με την αόριστη αντωνυμία «Εκείνοι»∙ το ίδιο και η Μαρία που τους φοβάται, συνηθισμένη όπως είναι να ζει μόνη και απομονωμένη. Ωστόσο, όταν κάποιος από «Εκείνους» την πλησιάσει ισορροπώντας στους ώμους του ένα ραβδί απ’ όπου κρέμονται φωλιές για πουλιά, ο φόβος υποχωρεί.

Ο ξένος που ακούει στο όνομα Νιζάμ, διωγμένος από παντού και στην κυριολεξία άπατρις, μιλά με τον ίδιο τρόπο τη γλώσσα των πουλιών, τα ταΐζει και τα φροντίζει. «Σ’ αυτόν τον μικρόσωμο άντρα που φαίνεται να κινείται σε μια παράλληλη μνήμη, μιας άλλης ζωής, η Μαρία θα διακρίνει ένα κομμάτι από τον εαυτό της. Βλέποντάς τον να περνάει το νοητό σύνορο που χωρίζει τα χωράφια των αδελφών της από το δικό της και να κατευθύνεται προς το αγαπημένο δέντρο της φορτωμένος με τις φωλιές, δεν μπορεί να αντισταθεί στον πειρασμό να τον πλησιάσει. Δεν έχει ακόμη διευκρινίσει μέσα της αν θέλει να τον προσεγγίσει για συμπαράσταση, από περιέργεια ή από κάποιον ενδόμυχο ανταγωνισμό, θεωρώντας ότι το δέντρο με τα πουλιά ανήκει σ’ εκείνη και πως αυτός καταλαμβάνει έναν δικό της χώρο. Γιατί όμως να είναι αυτός κι όχι εκείνη στη θέση του; αναρωτιέται και δεν βρίσκει απάντηση.

Η γνωριμία της Μαρίας με τον κόσμο του Νιζάμ και τους «Εκείνους», αλλά και η ειλικρίνεια με την οποία θα αρχίσει να ξεδιπλώνει τα αντιφατικά συναισθήματα που νιώθει για τη μητέρα της όταν η τελευταία θα καταλήξει στο σπίτι της μετά από ένα μοιραίο εγκεφαλικό, είναι αποκαλυπτικά. Η αφήγησή της ─καθρέφτης του τρόπου με τον οποίο ζει, αισθάνεται, αντιδρά ή συνδιαλέγεται με ανθρώπους οικείους και ξένους, πρωτίστως δε με τα ζώα και τα φυτά, η στοχαστική και καθαρή ματιά της σε συνδυασμό με έναν πηγαίο ανιμισμό που σε σημεία μοιάζει να μην ξεχωρίζει το πραγματικό από τη φαντασία, εκτός του ότι δημιουργούν ένα σαγηνευτικό ανάγνωσμα, είναι και μια πρόταση για το πώς ο σύγχρονος άνθρωπος θα μπορούσε να αναθεωρήσει τη στάση του, να ελευθερωθεί από τα περιττά βάρη του και να αντιμετωπίσει με σοφία τον κόσμο.

Η αθωότητα αυτής της ύπαρξης, που σε καμιά περίπτωση δεν ξεπέφτει στην αφέλεια, πείθει και συγκινεί. Η ιστορία της, χάρη στα εικονοποιητικά και συμβολικά στοιχεία της κι έναν αναστοχασμό που συχνά καταλήγει σε προτάσεις που θυμίζουνε γνωμικά, φτιάχνει μια μαρτυρία η οποία, χωρίς να καταφεύγει στην ευκολία του μελοδραματισμού ή στην καταγγελία, θέτει τον σύγχρονο άνθρωπο προ των ευθυνών του τόσο απέναντι στην ύπαρξή του, όσο και σε μια σειρά από πολιτικά και κοινωνικά ζητήματα όπως η αλόγιστη εκμετάλλευση της φύσης, η διαρκώς αυξανόμενη ανισότητα και ο επικίνδυνα κλιμακούμενος ρατσισμός.

Δημοσιεύθηκε στην Αυγή, στις 14/01/2024

«Τι να την κάνεις την αγάπη αν τη φυλάς μέσα σου χωρίς προορισμό;»

Στη μέση του κάμπου, σε μια καλύβα που τη μετέτρεψε σε σπίτι, ζει η Μαρία, το τέταρτο παιδί του μεγαλοκτηματία και πολιτικού παράγοντα της περιοχής. Μετά από τον θάνατο του πατέρα της, που ήταν και ο μόνος από τον οποίο ένιωσε αγάπη, παραχώρησε την υπόλοιπη περιουσία στα τρία της αδέρφια και κράτησε μόνο την καλύβα και λίγα στρέμματα γης. Εκεί έφτιαξε ένα θερμοκήπιο όπου καλλιεργεί λουλούδια και βιοπορίζεται από αυτό. Το σπίτι της βρίσκεται δίπλα σε έναν αιωνόβιο πλάτανο, στα κλαδιά του οποίου φτιάχνουν τις φωλιές τους κάθε λογής πουλιά. Η Μαρία τα λατρεύει, τα παρατηρεί με τις ώρες, ξέρει να ξεχωρίζει και να αναπαράγει τις φωνές τους, ζηλεύει την ελευθερία τους και θεωρεί ότι είναι τα πιο ευτυχισμένα πλάσματα στη γη.

Ένα βιβλίο για αυτούς που σκέφτονται ελεύθερα, για όλους εκείνους που δεν υποτάσσονται στις κοινωνικές συμβάσεις και τις επιταγές του καταστημένου, ένα βιβλίο για όλους τους κατατρεγμένους και τους απάτριδες αυτού του κόσμου, εκείνους που, όπως τα πουλιά, δεν διστάζουν να ταξιδεύουν αέναα προς αναζήτηση ενός νέου τόπου κατοικίας και μιας καλύτερης ζωής. Σε όλες αυτές τις ψυχές είναι αφιερωμένο το νέο βιβλίο της Ελένης Πριοβόλου με τίτλο «Το δέντρο με τις φωλιές» και για όλους εκείνους μιλάει.

Η φτώχεια και η ανεργία και η έλλειψη ιδεολογικού προσανατολισμού δημιουργούν πρόσφορο έδαφος για να αναπτυχθεί το ναζιστικό μόρφωμα.

«Η λογοτεχνία δεν είναι φωλιά, είναι κραυγή» λέει η Ελένη Πριοβόλου. Με τη βελούδινη γραφή της χτυπάει ανελέητα κάθε δυσμορφία της κοινωνίας και των συστημάτων που πληγώνουν τους ανθρώπους. Καθώς συζητάμε για το καινούργιό της βιβλίο «Το δέντρο με τις φωλιές» (εκδόσεις Καστανιώτη), γίνεται εμφανής η προσήλωσή της στην έννοια του πολίτη. Είτε γράφει ιστορικά μυθιστορήματα είτε βιβλία για παιδιά ή αναμετριέται με μεγάλα ζητήματα που απασχολούν τον σύγχρονο άνθρωπο, όπως στην προκειμένη περίπτωση το μεταναστευτικό-προσφυγικό, φροντίζει να θυμίζει με κομψότητα πόσο πολιτική πράξη είναι η γραφή. «Η λογοτεχνία και η Αριστερά είναι η ζωή μου ολόκληρη» ομολογεί. Καθώς θυμάται τις πρώτες ώρες του απριλιανού καθεστώτος όταν έζησε τον απόλυτο φόβο, καθώς ο χωροφύλακας εισέβαλε στο σπίτι με μια κλοτσιά στην πόρτα για να συλλάβει τον πατέρα της, επιμένει ότι «όταν νικάς τον φόβο, κάνεις βήμα προς την ελευθερία». Καθώς κοιτά προς το μέλλον, διαγιγνώσκει ότι «η Τεχνητή Νοημοσύνη δεν θα ενδιαφέρεται για έναν Τολστόι, έναν Μπαλζάκ, έναν Ντοστογιέφσκι». Από τα νεοναζιστικά μορφώματα μέχρι την ένδεια του εκπαιδευτικού συστήματος και από τη δραστηριοποίησή της στο Δίκτυο Γυναικών Συγγραφέων κατά της Έμφυλης Βίας και των Γυναικοκτονιών «Η Φωνή της» μέχρι την Τεχνητή Νοημοσύνη, η Ε. Πριοβόλου μιλάει με νηφαλιότητα για όλα όσα την κινητοποιούν ως πολίτη και την εμπνέουν ως συγγραφέα.

Η Ελένη Πριοβόλου μας ξαφνιάζει κάθε φορά με τα θέματα των βιβλίων της. Τα μυθιστορήματά της εκτυλίσσονται σε διαφορετικές ιστορικές περιόδους και κάθε φορά αποδίδεται τέλεια το κλίμα και η ατμόσφαιρα της εποχής. Είναι φανερό ότι δεν γράφει τα λογοτεχνικά της έργα ελαφρά τη καρδία, αλλά με μελέτη, σκέψη, λογοτεχνική φαντασία και ιδιαίτερη ευαισθησία.

Όσο μεγαλώνω τόσο πιο δύσκολη γίνεται η ανάγνωση βιβλίων. Όμως, κάποιες φορές τα βιβλία γίνονται μια ζεστή αγκαλιά και μια παρέα που δύσκολα αποχωρίζομαι. Ταχυδρομικά, έλαβα δώρο το νέο βιβλίο της φίλης συγγραφέως Ελένης Πριοβόλου «Το δέντρο με τις φωλιές». Η αφιέρωση της μοναδική και εγκάρδια που σα βάλσαμο έσταξε στην καρδιά μου. Τοποθέτησα το βιβλίο στις εκκρεμότητες διότι τέλειωνα ένα άλλο που μάλλον με άφηνε αδιάφορο.