Στο βιβλίο σας «Το δέντρο με τις φωλιές» καλείτε τον αναγνώστη να αφουγκραστεί την ανάγκη να αγαπήσει τη διαφορετικότητα και να ενστερνιστεί την ετερότητα του μετανάστη, του πρόσφυγα, του αλλόθρησκου. Πιστεύετε ότι η κοινωνία μας σήμερα είναι έτοιμη τελικά να αποδεχτεί κάτι τέτοιο στο σύνολό της;
Θα ξεκινήσω από το τελευταίο σκέλος της ερώτησής σας. Πιστεύω πως η κοινωνία όφειλε να είναι έτοιμη ώστε να αποδεχθεί τον άλλο, επειδή καθίσταται πλέον αναπόφευκτη η συγκατοίκηση μαζί του. Ο πλανήτης βράζει, οι πόλεμοι καλά κρατούν και τα ολοκαυτώματα ολόκληρων πληθυσμών βρίσκονται σε πλήρη ανάπτυξη. Η φύση ορμάει καταπάνω μας στον πόλεμο που της ανοίξαμε ως είδος. Δεν επιθυμεί πλέον να είναι η μάνα μας και μας αποπέμπει. Η κοινωνία θα έπρεπε να το γνωρίζει καλά αυτό, αλλά μάλλον δεν φαίνεται να το έχει αντιληφθεί, καθώς δεν παιδαγωγήθηκε να συνδιαλέγεται με τη φύση μα να επικρατεί δια της οικονομικής ισχύος. Δεν διδάχτηκε ποτέ τις αιτίες που οδηγούν τους ανθρώπους να εγκαταλείπουν τις εστίες τους και να αναζητούν κάπου ένα ασφαλές καταφύγιο, όπως και τα πουλιά. Οι όροι αποικιοκρατία και εκμετάλλευση του πλούτου των λαών, περνάει από τη σκέψη επιδερμικά λες και δεν μας αφορά. Και για να μην απλωθούμε πολύ, συγκεκριμενοποιώ το θέμα στην Ελληνική κοινωνία με τις παθογένειές της, την πτώχευσή της, την υποβίβαση του βιοτικού της επιπέδου, το πέρασμα από μια περίοδο εγκλεισμού τα χρόνια της πανδημίας, σε μια εποχή ασάφειας ιδεολογικής. Ο φόβος και η ανασφάλεια ευνοεί πολύ την οχύρωση στο άτομο. Ο ξένος λοιπόν είναι, για τον σημερινό Έλληνα, ο ξενιστής που ήρθε να ρουφήξει από εκείνον ό,τι νομίζει πως έχει. Την πλημμελή του εργασία, το ψωμί των παιδιών του που διαρκώς ακριβαίνει, τον τόπο που πατεί. Να αλλοιώσει τον ανύπαρκτο πλέον πολιτισμό του. Αυτή η τάση είναι εξαιρετικά επικίνδυνη ώστε να αναδυθεί ξανά ο φασισμός από τις στάχτες, αφού στην πραγματικότητα ουδέποτε είχε σβήσει ολοσχερώς. Για χρόνια σιγοκαίει μέσα στη χόβολη και ανάβει πάλι σε ολόκληρο τον κόσμο και ειδικά στην Ευρώπη.
Ήταν δύσκολο να εμβαθύνετε στην ψυχοσύνθεση των ηρώων που δοκιμάζονται από την κοινωνική κατακραυγή και περιθωριοποιούνται σε έναν βαθμό στην προσπάθειά τους να ζήσουν τη ζωή που επέλεξαν;
Το συγκεκριμένο βιβλίο, γράφτηκε αργά αργά. Καθώς επισκεπτόμουν σχολεία με πρόσφυγες, δομές φιλοξενίας ή γνώριζα ανθρώπους της σύγχρονης μετανάστευσης και προσφυγιάς. Είναι δύσκολο να ξεκλειδώσεις την ρημαγμένη ψυχολογία τους. Πρέπει να σε εμπιστευτούν για να μπορέσεις να τους πάρεις μια δυο κουβέντες. Τα περισσότερα τα αντιλαμβανόμουν από τα μάτια. Περπατείστε μια μέρα ή βράδυ στην οδό Αγίου Κωνσταντίνου στην Ομόνοια. Δείτε. Παρατηρείστε, σταθείτε. Μπείτε στα ψιλικατζίδικα των μεταναστών από το Μπαγκλαντές ή τις Φιλιππίνες. Ψωνίστε ξανά και ξανά. Κάποια στιγμή κάποιος ή κάποια θα σας χαμογελάσει με ευγνωμοσύνη. Τότε πιάστε τους την κουβέντα να νιώσουν ότι νοιάζεστε πραγματικά. Ίσως τους πάρετε μερικές λέξεις που όμως θα είναι χρήσιμες για να οδηγήσουν σε συμπεράσματα. Ήταν ο δρόμος που ακολούθησα στην ερευνά μου.
Ποια ήταν η πιο δύσκολη συγγραφικά σκηνή του μυθιστορήματος σας και ποια συναισθήματα σας δημιούργησε κατά τη διάρκεια της συγγραφής της;
Είναι πολλές οι σκηνές. Η πρώτη έχει να κάνει με το πέρασμα της Μαρίας από το σύνορο στην πλευρά των αοράτων «Εκείνων», να τους κάνει ορατούς στα μάτια της αρχικά, και κατόπιν να διαπιστώσει και να αποκαλύψει την μορφή της σύγχρονης δουλείας για τους μετανάστες-εργάτες γης. Η δεύτερη δυσκολία ήταν να πασχίσει η Μαρία να βγάλει στην κατάκοιτη μάνα της όλα όσα την πόνεσαν και την έκαναν και την ίδια ένα αποδημητικό πουλί και η Τρίτη, να ξεπεράσει κάθε στερεότυπο και να κάνει την πρόταση γάμου στον Νιζάμ. Έναν Ροχίνκια. Εκεί αναμετρήθηκα με τα προσωπικά στερεότυπα, έθεσα τα δικά μου ερωτήματα, μπήκα στη θέση της και τελικά δημιούργησα μια ηρωίδα λογοτεχνίας που προσωπικά δεν θα μπορούσα να την φτάσω. Με βοήθησε όμως να κάνω ένα βήμα προς την αυτογνωσία.
Η Μαρία αναπτύσσει μια μεγάλη σχέση με τα πουλιά. Τα πουλιά συμβολίζουν την ελευθερία που αποζητά η γυναίκα αυτή;
Τα πουλιά είναι συνώνυμα της ελευθερίας. Έτσι τα είδε διαχρονικά η ποίηση, η λαϊκή παράδοση, η πεζογραφία. Ό,τι δεν πατά σε τούτη τη γη υπερίπταται πραγμάτων και σκοπών. Τα πουλιά συμβολίζουν άλλες κοινωνίες. Ομαδικές, αλληλέγγυες. Άρα μιαν άλλη ζωή. Για τον λόγο αυτό αναφέρεται στο βιβλίο η διάταξη των αγριόχηνων στον αέρα. Όλες μαζί σαν ένα βέλος διασχίζουν τους αιθέρες. Το κουρασμένο, πληγωμένο ή ανήμπορο πουλί, το προστατεύει όλο το κοπάδι. Δεν υπάρχει ηγέτης αλλά όλοι εναλλάσσονται στην αιχμή του δόρατος αναλόγως με την αλκή που διαθέτουν. Ας πάρει λοιπόν μαθήματα ο μικρόνους άνθρωπος, αλλά ας διδαχτεί πρώτα την ουσία της ζωής από την παιδική του ηλικία.
Πόσο τη θλίβει το γεγονός ότι τα ίδια της τα αδέλφια μετατρέπονται σε αδίστακτους εκμεταλλευτές της σύγχρονης ανθρώπινης δουλείας;
‘Όταν η Μαρία ανακαλύπτει το δουλοκτητικό καθεστώς των αδελφών της, δεν πέφτει στην παγίδα της θλίψης αλλά στην έγερση του θυμού. Η θλίψη είναι μια μορφή συναισθήματος που κλείνει το άτομο στον εαυτό και ως εκ τούτου το σκλαβώνει στην αβελτηρία. Η Μαρία δραστηριοποιείται. Τρέχει. Προσφέρει. Έρχεται σε ρήξη με τα αδέλφια της και τα διαγράφει. Παίρνει μεγάλα ρίσκα και αναστατώνει την ήρεμη ζωή της στον κάμπο και το θερμοκήπιο. Από την ταπεινή ύπαρξη των πουλιών και των ανθέων μετατρέπεται σε μια φωτιά έτοιμη να κάψει και να καεί.
Τι ήταν αυτό που σας έκανε να δημιουργήσετε τη Μαρία, την κεντρική ηρωίδα του μυθιστορήματος αλλά και τον Νιζάμ και να στηρίξετε σε αυτούς τους χαρακτήρες όλο το αφηγηματικό σας οικοδόμημα;
Η Μαρία υπάρχει ως μαγιά μέσα μου. Είναι η πάλη μου με τους πολλούς εαυτούς. Είναι και ο προσωπικός αγώνας να γκρεμίσω όλα τα στερεότυπα με τα οποία μπολιαστήκαμε μέσω της εκπαίδευσης, του κοινωνικού περίγυρου και του πολιτικού συστήματος. Η Μαρία λοιπόν ως ηρωίδα φέρει μέσα της όλο το βάρος μιας κοινωνίας αδικιών, μισαλλοδοξίας, ανταγωνισμών, αρπαγής. Νιώθει έτσι την ανάγκη να απομονωθεί και βρίσκει καταφύγιο στην αγνότητα των κοινωνιών της φύσης. Εκεί ενώνεται με έναν άπατρι όπως είναι ο Νιζάμ ο Ροχίνκια. Στη φύση. Που δεν βάζει όρους και όρια, και δεν επιβάλει συμβάσεις. Ο Νιζάμ είναι πουλί αποδημητικό, όπως και εκείνη.
Κοινωνικό, αλληγορικό, ανθρωποκεντρικό αλλά και βαθιά πολιτικό και ιδεολογικό το βιβλίο αυτό. Πιστεύετε ότι το μυθιστόρημα και ο συγγραφέας έχει μια κοινωνική αποστολή να επιτελέσει στον σύγχρονο κόσμο;
Η-Ο συγγραφέας λαμβάνει το μήνυμα πως οι λέξεις αποτελούν για εκείνον το ταξίδι του μέσα στη ζωή. Η αποστολή δεν είναι ορισμένη. Η-Ο συγγραφέας την ορίζει, σύμφωνα με τον χαρακτήρα, την πολιτική και κοινωνική του ταυτότητα. Η-Ο συγγραφέας αποφασίζει αν θα ακολουθήσει την πορεία του απλού διασκεδαστή ή του ανήσυχου πολίτη και εμβριθή παρατηρητή και καταγραφέα όλων όσων τον πονούν και τον γοητεύουν. Αν βρει στην πορεία συνταξιδιώτες- αναγνώστες ώστε να μπει σε έναν διάλογο, το ταξίδι γίνεται απολύτως γοητευτικό και μεταβάλλεται από προορισμό σε αποστολή.
Εξακολουθείτε να σκέφτεστε την τύχη των ηρώων σας όταν έχει ολοκληρωθεί η έκδοση ενός βιβλίου σας;
Καθόλου. Οι ήρωες και ηρωίδες των βιβλίων ανήκουν στην κοινωνία που τους αγκαλιάζει με στοργή και αγάπη, ταυτίζεται μαζί τους ή τους απορρίπτει, θυμώνει τους ή τους συμπονά. Η μαγεία της λογοτεχνίας αυτή είναι. Όταν η-ο συγγραφέας βάλει τελεία δεν βάζει απαραιτήτως και παύλα. Τη συνέχεια της ιστορίας την γράφει το αναγνωστικό κοινό.
Πόσο σημαντική είναι για εσάς η γλωσσική αισθητική ενός βιβλίου;
Η γλώσσα μέσα μου δεν αποτελεί εργαλείο αλλά ουσία πνευματική. Έχω έναν άπειρο σεβασμό στην έννοια των λέξεων και στο βάθος αυτής της έννοιας. Η λέξη αγάπη ή ελευθερία ή δικαιοσύνη κλπ δεν είναι απλά σημάδια πεταμένα σε ένα χαρτί αλλά ο λόγος που υπάρχω και αγωνίζομαι. Γι’ αυτό η γλώσσα είναι για μένα όλες οι αισθήσεις μου μαζί. Την ακούω, τη γεύομαι, την οσμίζομαι, την αισθάνομαι. Ο ρυθμός των λέξεων είναι ένα μουσικό σύνολο. Γι’ αυτό πολλές φορές αυθαιρετώ στην γραμματική. Χρησιμοποιώ για την ευρυθμία, λέξεις την δημοτικής, της απλής καθαρεύουσας, της ντοπιολαλιάς και της εκκλησιαστικής γλώσσας στο ίδιο έργο, με αποτέλεσμα να συγκρούομαι συχνά με φιλολόγους.
Τι θα θέλατε να κρατήσουν οι αναγνώστες από το αναγνωστικό τους ταξίδι με δέντρο με τις φωλιές;
Να ερευνήσουν την έννοια της αγάπης χωρίς φόβο. Γιατί όπως γράφει ο αγαπημένος ποιητής Μανώλης Αναγνωστάκης « Η αγάπη είναι ο φόβος που μας ενώνει με τους άλλους».
Μια τεράστια πορεία στη σύγχρονη Ελληνική λογοτεχνία και γράφετε για ενήλικες αλλά και για παιδιά και εφήβους και μάλιστα αποσπάσατε το Κρατικό Βραβείο Εφηβικού – Νεανικού Λογοτεχνικού Βιβλίου 2021. Παράλληλα, τα τελευταία χρόνια ασχολείστε δυναμικά με το Δίκτυο Γυναικών Συγγραφέων κατά της έμφυλης βίας και των γυναικοκτονιών «Η φωνή της». Ένα δίκτυο που αμέσως αγκαλιάστηκε από τις γυναίκες συγγραφείς και πρόσφατα κυκλοφόρησε, επίσης από τις Εκδόσεις Καστανιώτη, ο συλλογικός τόμος διηγημάτων Η φωνή της, τα έσοδα του οποίου διατίθενται στο Ευρωπαϊκό δίκτυο κατά της βίας. Πείτε μας πώς δημιουργήθηκε το Δίκτυο αυτό, πού στοχεύει και ποια είναι τα επόμενα βήματά του;
Το Δίκτυο Γυναικών Συγγραφέων κατά της Έμφυλης Βίας και των Γυναικοκτονιών «η φωνή της» δημιουργήθηκε μέσα στην ανάγκη των καιρών και αποτελεί συλλογική προσπάθεια. Πέντε γυναίκες συγγραφείς βρεθήκαμε πριν δυο χρόνια στα σκαλιά της Βουλής των Ελλήνων σε ένα δημόσιο μνημόσυνο στη μνήμη των βιασθέντων και δολοφονηθέντων κοριτσιών, της Ελένης Τοπαλούδη, της Ερατούς, της Γαρυφαλλιάς, της Ντόρας, της Ελένης, στο πλευρό των μητέρων τους μαζί με την Πρωτοβουλία κατά των γυναικοκτονιών. Η Πρωτοβουλία είναι η μεγάλη «ομπρέλα», μέρους των γυναικείων και φεμινιστικών οργανώσεων. Οι παρούσες συγγραφείς κρίναμε πως ήμασταν ελάχιστες σε σχέση με τις υπόλοιπες συλλογικότητες. Αυθόρμητα και χωρίς παλινωδίες κάναμε κάλεσμα μέσα από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και μέσα από μειλ, στις γυναίκες συγγραφείς. Η ανταπόκριση ήταν άμεση και μεγάλη. Σε μια εβδομάδα είχαμε διατυπώσει τις αρχές της διακήρυξης μας και αρχίσαμε την δράση μας σε επίπεδο λόγου αλλά και ακτιβισμού. Σήμερα στο δίκτυο δραστηριοποιούνται 263 μέλη από όλη την Ελλάδα και λειτουργεί με τις αρχές της άμεσης δημοκρατίας. Δεν έχουμε εισφορές, λειτουργούμε μέσα από μειλ και διαδίκτυο και είμαστε στο δρόμο όταν οι ανάγκες μας καλούν και δυστυχώς πολύ συχνά, αφού η έμφυλη βία και οι γυναικοκτονίες αντί να ελαττωθούν εντείνονται.
Κλείνοντας, αφού σας ευχαριστήσουμε, θα θέλατε να μοιραστείτε μαζί μας τα μελλοντικά συγγραφικά σας βήματα;
Θα ήθελα εγώ να σας πω ένα ανυπόκριτο ευχαριστώ για τις μεστές ερωτήσεις σας και για τη φιλοξενία στο έγκυρο περιοδικό σας. «Το δέντρο με τις φωλιές» είναι ένα βιβλίο που το κρατούσα στο συρτάρι από την εποχή που αποκαλύφτηκε το αίσχος με τις ματωμένες φράουλες της Μανωλάδας. Ένιωθα πως ποτέ δεν θα είναι έτοιμο, μέχρι που το αποκάλυψα στον εκδότη μου τον Θανάση Καστανιώτη. Μέσα σε αυτό το διάστημα, πάλευα με ένα μυθιστόρημα μεγάλης ιστορικής έρευνας, που θα ταξιδέψει τον αναγνώστη στον 18ο αιώνα, την εποχή του Διαφωτισμού, Ευρωπαϊκού και Ελληνικού. Αναμένεται να είναι στα βιβλιοπωλεία μέσα στην άνοιξη και έχει τον τίτλο «Βαθύ το σκοτάδι πριν την αυγή».
Δημοσιεύθηκε στο literature.gr, στις 31/01/2024.