Με φόντο τη φύση, ιδιαίτερα τα πουλιά και τον κελαηδισμό τους, η ανθρώπινη ιστορία της Ελένης Πριοβόλου με το ανοιχτό τέλος καταγγέλλει τις παθογένειες της κοινωνίας. Στον πυρήνα της βρίσκεται ο αντισυμβατικός έρωτας της Μαρίας (κόρης ενός πλούσιου και πολιτικά ισχυρού γαιοκτήμονα), με τον Νιζάμ τον Ροχίνγκια. Ανήκει στους φυλετικά, ταξικά, θρησκευτικά «Αλλους». Ενας πάμφτωχος σκουρόχρωμος εργάτης στις πλούσιες εκτάσεις των επιχειρηματιών αδελφών της, οι οποίοι εξελίσσονται σε εκμεταλλευτές όχι μόνο γης, αλλά και ανθρώπων.
Η Μαρία, σπάζοντας τα στερεότυπα, τολμά να ζήσει μόνη σ’ ένα σπίτι κληρονομιά από τον πατέρα της, ένα μικρό κομμάτι γης στη μέση του κάμπου. Μόνο της μέλημα η αγάπη για τη φύση και τους ανθρώπους. Επιλέγει να μη σπουδάσει, αναπτύσσει τη δική της επιχείρηση λουλουδιών, ζει στο περιθώριο της οικογένειας. Θα πλησιάσει με δική της πρωτοβουλία τους «Αλλους», εκείνους που υφίστανται την εκμετάλλευση στα κτήματα των αδελφών της.
Αφορμή της γνωριμίας της με τον Νιζάμ, τον μισητό «Αλλο», θα αποτελέσει ένα δέντρο-σύμβολο, μέσα από το οποίο η συγγραφέας θα μιλήσει για την αποδημία των πουλιών και τη μετανάστευση των ανθρώπων, για την υπερεκμετάλλευση της γης και των εργατικών χεριών. Το δέντρο με τους ενδημικούς και αποδημητικούς κατοίκους του θα ενώσει τη Μαρία και τον Νιζάμ. Το δεντρόσπιτο που θα κατασκευάσει ο αγαπημένος της θα γίνει μια νέα κιβωτός. Θα στεγάσει τον έρωτα, την ανεκτικότητα, την αλληλοαποδοχή. Η επιλογή της να τον παντρευτεί, ακόμη ένα ράπισμα της «διαφορετικής» Μαρίας προς τον μικροαστισμό, θα εγείρει τις χρόνιες και ενδημικές προκαταλήψεις, τον κοινωνικό και φυλετικό ρατσισμό, στην οικογένεια και στον περίγυρο. Η μητέρα θα πληγωθεί ανεπανόρθωτα. Ομως εκείνη θα υπερασπισθεί με σθένος την απόφασή της, δίνοντας με τη συμπεριφορά της ένα μάθημα κατά της κοινωνικής αδικίας και των φυλετικών διακρίσεων.
Η συγγραφέας μέσα από τις εξιστορήσεις των προσφύγων θα αναδείξει τα προβλήματα του αναπτυσσόμενου κόσμου, αλλά και την έλλειψη ανθρωπισμού στον προηγμένο κόσμο της Δύσης. Παράλληλα, η ιστορία της Μαρίας και του Νιζάμ θα αποτελέσει αφορμή για να σχολιαστούν οι σχέσεις γονέων - παιδιών - συζύγων, η θέση της γυναίκας στον πλανήτη, ο κομφορμισμός, η πολιτική, τα πτυχία και η αληθινή παιδεία, η αγριότητα που επιδεικνύει ο άνθρωπος προς τον άνθρωπο. Οι αντιθέσεις πολιτισμών είναι έντονες και διαρκείς στο έργο, το οποίο διανθίζεται με αφρικανικό εξωτισμό και ερωτισμό.
Η κοφτή και πυκνή γλώσσα, οι πλούσιες σε αισθήσεις περιγραφές και εικόνες, δημιουργούν μια ατμόσφαιρα έντασης.Η Ελένη Πριοβόλου στο έργο της «Το δέντρο με τις φωλιές» καταγγέλλει την πολιτική σε οικουμενικό επίπεδο που επιτρέπει τη σύγχρονη δουλεία και την ανθρώπινη εκμετάλλευση. Προτάσσει το ουμανιστικό πνεύμα, δίνει έμφαση στη διαφορετικότητα και τη μοναδικότητα του όντος.
Σαν light motive η γλώσσα των πουλιών εγείρει το αίτημα για επιστροφή στη φυσική ζωή. Οι ρουσοϊκές απόψεις για την εκ γενετής ελευθερία, την οποία στερούμαστε καθώς γύρω μας υπάρχουν αλυσίδες, «το σκληρό και αδιαπέραστο ατσάλι των κοινωνικών συμβάσεων», αλλά και η ανάγκη ενός νέου κοινωνικού συμβολαίου είναι τα ζητούμενα στο έργο της Πριοβόλου.
«Δες, Μαρία. Η αλκυόνα παίρνει με ευγνωμοσύνη τον μεζέ απ’ τον καλό της. Αχ, Μαρία, τα πουλιά είναι ελεύθερα! Δεν σκοτίζονται για το τι θα πει ο κόσμος!» (σελ. 24)
«Οταν τα παιδιά με τους δασκάλους αποχωρούν, αφήνουν πίσω μια παράξενη αίσθηση απώλειας. Οχι τόσο για τη φυσική τους απουσία όσο για το χάσιμο της αθωότητας. Σκέφτομαι πως μόνο κατά τη γέννησή του είναι κανείς αθώος και άσπιλος. Οταν τον παραλάβει η κοινωνία, χάνεται το άμωμο της ύπαρξης». […] (σελ. 45)
«Ω, μαμά! Γιατί οι άνθρωποι δεν παρατηρούν τη φύση, για να μπορέσουν ν’ αγαπήσουν αληθινά;» (σελ. 155)
«Με τρομάζει αυτό. Με τρομάζει ο άνθρωπος». (σελ. 186) Μέσα από την εναλλαγή των εποχών, τους ήχους, τις κινήσεις των πουλιών, η Ελένη Πριοβόλου συνθέτει ένα έργο μεστό σε συμβολισμούς. Επίκεντρο, η ηθική ευθύνη και η ανθρωπιά.
Λίλια Τσούβα
Εκπαιδευτικός και συγγραφέας. Το τελευταίο της βιβλίο «Εγκέφαλος ψάρι» κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Βακχικόν.
Δημοσιεύθηκε στις 14-10-23, στην Εφημερίδα των Συντακτών.