Ο τρόπος που μεγάλωνα και οι παραστάσεις ζωής όπως η παραγωγική μου φαντασία τις αποτύπωνε, αποτέλεσαν το μάγμα για τις περαιτέρω εκρήξεις. Σχετικά με την εποχή: Με ενδιαφέρει να μελετάω σε βάθος την ιστορία της νεότερης Ελλάδας, κυρίως την πολιτική ιστορία, για να κατανοήσω και εγώ η ίδια την εφαρμογή της στις πλάτες του λαού. Στα προηγούμενα βιβλία, άρχισα μια εκτεταμένη έρευνα από την πολιτική κακοδαιμονία του 19ο αιώνα για να καταλήξω στη σημερινή μας κατάντια. Στα τρία βιβλία που συνιστούν την «Τριλογία των Αθηνών», επέλεξα ως τόπο εξέλιξης των ιστοριών μου το «Κλεινόν Άστυ». Έμεινε ένα χρονικό κενό για τούτο το βιβλίο, που αρχίζει από τον Εθνικό Διχασμό και την είσοδο της χώρας στον Πρώτο Παγκόσμιο πόλεμο και τελειώνει στον επόμενο μεγάλο, διχασμό, αυτόν του εμφυλίου πολέμου. Τα γεγονότα της εποχής συνέπιπταν με την ιστορία των παππούδων και των γονιών μου. Χωρίς να είναι το βιβλίο αυτοβιογραφικό, περιέχει αφηγήσεις των προγόνων μου, αφού όλοι υπέστησαν τα δεινά των πολέμων, των διχασμών, των δικτατοριών, της ανέχειας, της πολιτικής ψευτιάς και απάτης. Τα χρόνια ήταν σκληρά και η εξουσία ανελέητη, για όσους δε συμμορφωνόταν με τις υποδείξεις και φυσικά αποτελούσε για μένα μια μεγάλη πρόκληση να τοποθετήσω τους ήρωες μου ανάμεσα σε πραγματικές συμπληγάδες.

-Στο βιβλίο αποτυπώνεται με ενάργεια η ζωή και η πορεία δυο γυναικών σε μια δύσκολη εποχή όπου, όμως, διενεργούνται πολλές κοινωνικές και πολιτικές αλλαγές, ανακατατάξεις. Σε ποιο βαθμό, θα επηρεάσουν τις ζωές των δυο κεντρικών ηρωίδων σας; και γενικότερα, σε ποιο βαθμό η Ιστορία επηρεάζει τις μικρές ιστορίες των ηρώων;

Οι ηρωίδες του βιβλίου, μεγαλώνουν υποκείμενες στις αρχές του αυστηρού εθιμικού δικαίου και του ανδροκρατούμενου κοινωνικού στερεοτύπου. Με βάση αυτά οι γυναίκες ζουν «αιχμάλωτες» μέσα στο φόβο και την υποταγή. Παρά τις εξαγγελίες για εκπαιδευτικές μεταρρυθμίσεις, τις προσπάθειες του Εκπαιδευτικού ομίλου» και τους αγώνες των προοδευτικών λειτουργών αλλά και των κινημάτων, οι γυναίκες παραμένουν σε μεγάλα ποσοστά αναλφάβητες και εκτός εργασίας. Είναι ως εκ τούτου, μαζί με τα παιδιά, οι αδύναμοι κρίκοι της κοινωνικής αλυσίδας. Λαμβάνοντας λοιπόν υπόψη την εποχή και τα δεινά της, έθεσα τις ηρωίδες μπροστά στην πρόκληση να επαναστατήσουν για να αλλάξουν τη μοίρα τους. Η Αρίστη τραβάει μπροστά και ακολουθεί τις προκλήσεις των καιρών, ενώ η Διαλεχτή παραμένει στην αδράνεια και την περιφρούρηση των κεκτημένων. Η ιστορία δεν αφήνει καμιά ζωή ανεπηρέαστη. Συμπαρασύρει στις δίνες της άτομα και λαούς. Αποδεικνύει ότι δεν υπάρχουν βεβαιότητες και πως ο καθένας πρέπει να είναι έτοιμος για ανατροπές.

-Πόσο εύκολο είναι να ξεφύγει κανείς από τη θηλιά του κατεστημένου; Τι απαιτεί για να ξεφύγει ένας άνθρωπος από τις επιβαλλόμενες συνθήκες;

Πρόκειται για μια διαρκή μάχη. Το κατεστημένο είναι τόσο ισχυρό και τόσο παγιωμένο που κρατάει αιχμάλωτους τους πολίτες. Οι συνθήκες επιβάλλονται μέσα από τους μηχανισμούς προπαγάνδας και του εθιμικού δικαίου. Το δεύτερο είναι πιο δυνατό και από το νόμο. Ως εκ τούτο τα άτομα μιας κοινωνίας δεν είναι ποτέ ελεύθερα να αποφασίσουν. Οδηγούνται σε αποφάσεις που νομίζουν ότι έχουν την ελευθερία επιλογής. Κάθε απόπειρα διεκδίκησης της στοιχειώδους ατομικής ελευθερίας, οδηγεί στην περιθωριοποίηση. Για να μπορέσει να ξεφύγει το άτομο από τις επιβαλλόμενες συνθήκες χρειάζεται πρώτα απ’ όλα γνώση. Και η γνώση δεν παρέχεται. Κατακτιέται με διαρκή καχυποψία, έρευνα και τόλμη.

-Εκτός από το κεντρικό θέμα του βιβλίου, που άπτεται το ζήτημα της ατομικής ελευθερίας, υπάρχουν άλλα κοινωνικά ζητήματα με τα οποία καταπιάνεστε;

Πρόθεση μου ήταν να αναδείξω όλα τα θέματα που μαστίζουν και θα συνεχίζουν να μαστίζουν τις κοινωνίες στα πλαίσια συστημάτων που δε σκοπεύουν στον άνθρωπο ως οντότητα, αλλά σαν εξάρτημα της μηχανής παραγωγής και πλουτισμού της μικρής οικονομικής ολιγαρχίας. Με ξεκάθαρη τη δική μου θέση να κλείνει προς τον πνευματικό άνθρωπο, εξετάζω όλα εκείνα τα στοιχεία που βαστούν τον πολίτη μακριά από την αντικειμενική σκέψη και τον κατευθύνουν στις επιλογές προκαθορισμένες, ενώ τον πείθουν ότι είναι ελεύθερος να επιλέξει. Στην ουσία το καθεστώς θέλει πολίτες άκριτους, αμαθείς και χειραγωγημένους.

-Σε ποιο βαθμό ανταποκρίνεται το μυθιστόρημά σας στη σημερινή εποχή;

Δυστυχώς η ιστορία επαναλαμβάνεται δραματικά. Το σήμερα συνδέεται με το χθες λες και δεν πέρασε μια μέρα. Η διαφορά έγκειται στην εξέλιξη της μηχανής που προοιωνίζει μια άλλου είδους σκλαβιά, αυτής της εγκατάστασης του ανθρώπου μπροστά στις οθόνες και η ψευδαίσθηση ζωής κινούμενης με μοχλούς και κουμπιά. Έτσι ο πολίτης απενεργοποιείται από την ενεργό δράση και από τη συμβολή του στη λήψη των αποφάσεων. Όμως ό,τι καθιστά τον άνθρωπο πολίτη είναι η συμμετοχή του στα κοινά, ενεργά και κριτικά προς την εξουσία. Σήμερα ο πόλεμος που διεξάγεται στα πλαίσια του χρηματοπιστωτικού κεφαλαίου είναι ανελέητος. Οι λαοί φτωχοποιούνται διαρκώς, σε όλο τον κόσμο υπάρχουν εστίες πολεμικών συγκρούσεων και δεν υπάρχει κεκτημένο που να μην ανατρέπεται. Με αυτά τα δεδομένα τέτοιου είδους μυθιστορίες δεν αφορούν μόνο ένα παρελθόν ανεπίστρεπτο αφού τα πάντα επιστρέφουν κάθε φορά πιο επώδυνα για τους λαούς.

-Υπάρχει τελικά ατομική ελευθερία; Η γυναίκα είναι ελεύθερη σήμερα; Ή μήπως οι καταστάσεις τη σπρώχνουν πάλι σε μια συνθήκη εξάρτησης και εγκλωβισμού: Αναφέρομαι στην Ελλάδα της κρίσης που έχει στερήσει από μια μεγάλη μερίδα γυναικών και δη νέων τη χαρά της εργασίας και της δημιουργίας.

Για μένα υπάρχει μόνο ο δρόμος για την ατομική εξέλιξη και την εσωτερική ολοκλήρωση. Αυτή η πορεία είναι ένας διαρκής αγώνας για το ανέφικτο. Διότι κάθε υψηλή έννοια ταυτίζεται με την ουτοπία. Ακολουθώντας αυτό το δύσκολο και δύσβατο μονοπάτι, ο άνθρωπος εξελίσσεται πνευματικά. Και αν κάποιος εξελίξει τον εαυτό του συμβάλει και στην εξέλιξη της ίδιας της κοινωνίας.

-Σε μια εποχή δύσκολη κι απαιτητική σαν τη δική μας, ποιος είναι ο ρόλος της λογοτεχνίας. Ή για να γίνω πιο σαφής, ποιος θα πρέπει να είναι ο ρόλος της λογοτεχνίας σήμερα, καθώς δεν μπορούμε να παραβλέψουμε το γεγονός, ότι αποτελεί εποχή στέρησης, συχνά απόλυτης ένδειας για πολλούς από τους συμπολίτες μας.

Κατά την άποψη μου η τέχνη μπορεί να μην αλλάζει τα γεγονότα. Όμως συμβάλει στην εξέλιξη του ατόμου, όπως την περιγράψαμε πιο πάνω. Για μένα η λογοτεχνία είναι πράξη πολιτική. Στην έννοια της πολιτικής συμπεριλαμβάνω την ίδια τη σκέψη και την αισθητική. Στους δύσκολους καιρούς που διανύουμε πρέπει το βιβλίο να είναι βασικό αγαθό. Όμως αν επικεντρώσουμε την προσοχή μας στην πολιτική του βιβλίου θα δούμε πως απέχει μακράν από το να θεωρείται αγαθό. Οι βιβλιοθήκες κλείνουν, η ενιαία τιμή καταργήθηκε, η φιλαναγνωσία στην εκπαίδευση είναι ανύπαρκτη και όλα επαφίενται στην καλή θέληση και το πάθος μιας μειοψηφίας στον κάθε τομέα. Όλα τούτα καθώς και η απόλυτη σύγχυση για το τι θεωρείται λογοτεχνία μαζί με την υπερπροσφορά στην αγορά, βιβλίων με ανούσιο περιεχόμενο, συσκοτίζουν την ήδη σκοτεινή περίοδο που διανύουμε.

Η συνέντευξη παραχωρήθηκε στην Πέρσα Κουμούτση, για το περιοδικό fractal στις 08/02/2017