Αγαπητή κ. Ελένη Πριοβόλου ευχαριστώ για τη τιμή που μου κάνετε να μιλήσετε για το νέο σου βιβλίο στο Bookia αλλά και σε μένα προσωπικά. Πράγματι το βιβλίο σας «Στη ζωή νωρίς νυχτώνει» είναι ξεχωριστό. Όχι μόνο από τη λογοτεχνική του πλευρά αλλά και για το προσωπικό του συναισθηματικό του άγγιγμα ψυχής. Πότε άρχισε η έρευνα για την συγγραφή του και από ξεκίνησε ο σπινθήρας που σας οδήγησε να το γράψετε;
Κυρία Παπαδημητρίου, το θέμα του βιβλίου ήρθε και με βρήκε συνδέοντάς με, με το μακρινό πια 1990. Εκείνη την εποχή συνάντησα μια Λιβανέζα πρόσφυγα- ένεκα του αιματηρού εμφυλίου πολέμου-μια συζήτηση μαζί της μια ακόμα συνάντηση με μια Ελληνίδα η οποία την εποχή της χούντας έφυγε ως αυτοεξόριστη στον Καναδά και η λογοτεχνική συνταγή έδεσε. Στο μεσοδιάστημα έγραψα ένα πλήθος βιβλίων, παιδικών, εφηβικών, ενηλίκων, ώσπου σε κάποιο ξεσκαρτάρισμα αρχείου έπεσα σε ένα τετράδιο με σημειώσεις από διάφορες μπροσούρες γύρω από το δράμα των Παλαιστινίων. Εκεί ανάμεσα βρισκόταν και το όνομα της Λιβανέζας που είχα συναντήσει. Το μόνο που μου απόμεινε ήταν να πιάσω την άκρη του νήματος και να ξετυλίξω το κουβάρι της μεγάλης ιστορικής περιπέτειας των λαών μας και να πασχίσω μέσα από τη λογοτεχνία να χτίσω γέφυρες ανάμεσα στις χώρες. Ελλάδας και Μέσης Ανατολής.
Από τις δυο ηρωίδες σας, την Οριάν και την Άρια, με ποια νιώθετε ότι ταυτίζεστε περισσότερο; Γνωρίζοντας φυσικά ότι βρίσκουμε τη σκέψη σας σε κάθε βιβλίο.
Προσπαθώ σε κάθε βιβλίο να κρατάω μια απόσταση από τους ήρωες και τις ηρωίδες. Φυσικά είναι αναπόφευκτο να μην περάσουν ιδέες, στερεότυπα, στάση ζωής στις μορφές που πλάθει ο συγγραφέας. Ωστόσο δική μου πρόθεση είναι να κρατήσουν τα πρόσωπα την αυτονομία τους. Συμπαθώ, συμπάσχω, αντιπαθώ, αλλά δεν ταυτίζομαι.
Η αποτίμηση της ζωής είναι απαραίτητη στον καθένα μας ώστε να διορθώσουμε, να γνωρίσουμε τον εαυτό μας καλύτερα ή να σιωπήσουμε για οποιοσδήποτε λόγους. Η σκόνη που αφήνουμε πίσω μας χάνεται ή γίνεται πάτημα στην επόμενη γενιά;
Δεν έχω απαντήσεις. Τα πιο απλά πράγματα όπως είναι η ζωή, μοιάζουν πολύπλοκα. Η ανθρώπινη ύπαρξη τα έκανε λαβυρινθώδη. Για μένα η συγγραφή η ίδια μοιάζει να είναι αποτίμηση αφού με οδηγεί στα δύσβατα μονοπάτια της αυτογνωσίας και της αποκαθήλωσης του εγωισμού. Αυτή η πάλη, διαρκής και κοπιαστική, μεταφέρεται και στο κοντινό μου περιβάλλον, ίσως και σε κάποιους από τους αναγνώστες. Από την άλλη- και επειδή μιλάμε για το λογοτεχνικό έργο-γράφεται με την ελπίδα πως θα αποτελέσει παρακαταθήκη. Τα πράγματα δυσκολεύουν επειδή η κυρίαρχη ιδεολογία έχει τις δικές της αρχές και αποφασίζει τον τρόπο που θα γραφεί η ιστορία ή αν κάτι θα αποτελέσει την παρακαταθήκη των επόμενων γενεών. Εγώ παλεύω για τη λογοτεχνία, την εξέλιξη των δυνατοτήτων μου και ό,τι προκύψει.
Βλέπουμε πώς τα συγκλονιστικά γεγονότα που έζησαν οι δυο ηρωίδες, στη Βηρυτό ή στον Καναδά, με τα όποια αποτελέσματα που θα διαβάσουν οι αναγνώστες, μαζί με τα ενθύμια που κουβαλούν, που ίσως δεν ενδιαφέρουν τα παιδιά τους που ζουν στους έντονους ρυθμούς της τεχνολογίας, του χρηματιστηρίου ή του γρήγορου χρήματος. Από την άλλη βλέπουμε ότι τα παιδιά δεν γνωρίζουν την ιστορία των γονιών τους. Τελικά μήπως η ευθύνη είναι των γονιών που σώπησαν, που δεν τα μπόλιασαν με αξίες και τα άφησαν έρμαια του υπέρ-καθεστώτος που με πολλή πικρία γράφετε;
Θαρρώ πως είναι ένας ευρύτερος συνδυασμός πραγμάτων. Η κάθε Πολιτεία αποφασίζει τον τρόπο που θα διδάξει την ιστορία στις νέες γενιές. Κάθε καθεστώς προβάλλει κατά το δοκούν και σύμφωνα με το τι συμφέρει τα ιστορικά γεγονότα. Όλα εξαρτώνται από τι πολίτες θέλει να βγάλει το κυρίαρχο καθεστώς. Κριτικούς πολίτες έτοιμους για ανατροπές ή υποταγμένους πολίτες μαριονέτες και πελάτες της πολιτικής μηχανής. Από τη μεριά τους οι γονείς που έζησαν ιστορικές στιγμές, παραποιούν τα γεγονότα που βίωσαν. Προσθέτουν ηρωισμούς και η υποκειμενική απαρίθμηση υπονομεύει την αλήθεια. Προσωπικά κλείνω στο μην πιστεύεις και ερεύνα. Και αυτό θα έχω να δώσω σαν πρόταση στις νέες γενιές.
Λίβανος και Καναδάς. Γιατί επιλέχθηκαν οι συγκεκριμένες χώρες στο μυθιστόρημα; Ποιος ο συμβολισμός τους αν μπορείτε να τον αποκαλύψετε;
Δεν υπάρχει συμβολισμός. Απλώς οι δυο ηρωίδες έζησαν μεγάλα ιστορικά γεγονότα την ίδια εποχή. Ο Καναδάς ήταν τόπος καταφυγής πολιτικών εξορίστων την περίοδο της χούντας και εκεί με βόλευε δραματουργικά να στήσω ένα από τα σκηνικά του βιβλίου. Επειδή στον Καναδά- εκτός των άλλων- έδρασαν και πολιτικά πρόσωπα που πήραν τις τύχες της χώρας στα χέρια τους από τη μεταπολίτευση και εντεύθεν.
Ο κυρ-Αναστάσης και ο Μηνάς. Η συμπάθεια μου είναι ο κύριος Αναστάσης. Επιλέχθηκαν από σας για να αντιπροσωπεύσουν την ελληνική κοινωνία; Και ποιον νομίζετε ότι θα έλεγαν μπράβο οι σημερινοί νεοέλληνες με ότι ακολουθεί η λέξη;
Ορθά το επισημαίνετε. Οι δυο άντρες εκφράζουν δυο μερίδες της Ελληνικής κοινωνίας. Ο ένας συνεπής σε μια ιδεολογία με φιλότιμο και εντιμότητα παλεύει, για να πέσει εν τέλει στην παγίδα του εργολάβου. Εδώ υπάρχει και συμβολισμός. Όσο για τη σημερινή κοινωνία, την εκπαιδευμένη πια τηλεοπτικά, όπου η ισχύς του χρήματος ισοπεδώνει κάθε κανόνα και κάθε ηθική, χειροκροτεί, μιμείται και ψηφίζει τύπους σαν τον εργολάβο. Δεν είναι ορατό;. Δεν το ζούμε στο πετσί μας κάθε μέρα;
Σύνορα, υψηλά τείχη, ηλεκτροφόρα καλώδια που στερούν χρόνια τώρα την ελευθερία των λαών για αυτοδιάθεση. Ένα μεγάλο γαϊτανάκι μίσους, φανατισμού, εμπόριο όπλων όπου παίζουν τους λαούς στη παγκόσμια σκακιέρα. Δεν εξαιρείται η κάθε εκκλησία από αυτό το παιχνίδι. Γράφετε πώς δεν έπρεπε να υπάρχουν σύνορα και ο άνθρωπος φιλοξενείται σε τούτη τη γη που ποτέ δεν σεβάστηκε. Πώς θα πείσουμε αυτούς που νομίζουν ότι τους ανήκει;
Αν θέσουμε το ερώτημα πώς να τους πείσουμε θα αποτύχουμε ως προς τον στόχο. Δεν πιστεύω στους ηγέτες αλλά στην αφύπνιση των καθημερινών ανθρώπων. Οι τρανοί θα εξαφανιστούν όταν δεν θα υπάρχει πια τίποτα να ληστέψουν επειδή θα έχουν πάρει τα πάντα. Ενέργεια, κεφάλαιο, ζωές. Προσωπικά και στο κομμάτι που μου αναλογεί μάχομαι για την αφύπνιση. Πρώτα τη δική μου. Τα κοσμικά και θρησκευτικά κράτη σκορπούν φανατισμό και μισαλλοδοξία. Δεν αγαπούν τον άνθρωπο. Δεν τον θεωρούν παρά το μέσον για την εξυπηρέτηση του σκοπού. Και αυτό δεν είναι ένα κοινωνικό συμβόλαιο αλλά μια επιβολή. Το χειρότερο όμως όλων είναι ότι το ίδιο το άτομο πιστεύει πως κινείται με ελεύθερη βούληση.
Για σας η σιωπή είναι συνενοχή;
Απολύτως. Φόβος-υποταγή-αλλοτρίωση. Το συφοριασμένο τρίπτυχο που διαπερνά την ανθρώπινη συνείδηση μέσα από τους μηχανισμούς προπαγάνδας.
Πιστεύετε πώς κάθε γενιά έχει την ευθύνη της για όσα έπραξε ή τα έκανε καλώς καμωμένα και το βάρος πέφτει στην επομένη;
Πετάμε το μπαλάκι στις επόμενες γενιές. Η «κόπρος» παραμένει πάντα ακάθαρτη. Πιστεύω πολύ στην ατομική ευθύνη. Τα άτομα είναι αυτά που συνιστούν την κοινωνία. Για τούτο και το βιβλίο μου «όπως ήθελα να ζήσω», στηρίζεται στο μότο των αναρχοκοινωνιστών του 19ου αιώνα. «Αν τις εξελίξει τον εαυτό του μεριμνά και δια την εξέλιξη των ομοίων του. Και εξελιγμένα άτομα συνιστούν μια ολοκληρωμένη κοινωνία.»
Η ελπίδα στο να δούμε ομορφότερο τον κόσμο μήπως είναι εφησυχασμός και παραίτηση από τον αγώνα;
Δεν εύχομαι ούτε ελπίζω. Μάχομαι. Το κακό είναι πως οι κομματικοί μηχανισμοί έχουν υπονομέψει από μόνοι τους τη δημοκρατία και αν δεν είναι κάποιος κάτω από την κομματική ομπρέλα ο αγώνας περιθωριοποιείται. Όμως οι βασικές ιδέες για μια ανώτερη κοινωνία δεν είναι κτήμα κανενός και ο καθένας μας οφείλει να αγωνίζεται για την επικράτηση τους.
Ποια είναι η γνώμη σας για το Bookia, όσο αφορά την προβολή των συγγραφέων και των έργων τους;
Η ηλεκτρονική τεχνολογία άνοιξε ορίζοντες. Μπήκαν στο χώρο άνθρωποι που ήταν αποκλεισμένοι από τα μέσα και τις κλειστές κάστες. Το βιβλίο ωφελείται και τα αποτελέσματα φαίνονται μέσα στα χρόνια της κρίσης όπου το αναγνωστικό κοινό διευρύνθηκε. Όμως το θέμα είναι να ανοιχτεί ένας διάλογος σχετικός με την ποιότητα και την τέχνη. Πάντα στις περιπτώσεις της ανοιχτής πρόσβασης στην προβολή και τη διαφήμιση ελλοχεύει ο κίνδυνος της πολτοποίησης. Όμως χαίρομαι που συναντώ τους ανθρώπους του bookia σε σημαντικές παρουσιάσεις και διοργανώσεις της Εταιρείας Συγγραφέων.
Θα είναι νωρίς μάλλον να ρωτήσω αν έχετε έτοιμο κάποιο προσχέδιο για το επόμενο βιβλίο σας αλλά το τολμώ.
Έχω κάποια σχεδιάσματα παραμυθιών και ένα βιβλίο για εφήβους αφημένο στα συρτάρια. Μάλλον με αυτά θα καταπιαστώ γιατί δεν περνώ περιόδους αγρανάπαυσης.
Κυρία Πριοβόλου θα ήθελα να κουβεντιάζουμε με τις ώρες για όλα αυτά που διάβασα στο βιβλίο σας. Ευχαριστώντας πολύ για το χρόνο σας θα ήθελα να σας ρωτήσω: Τελικά πόσο εύκολο ή δύσκολο να παραμείνεις σήμερα ιδεολόγος, οραματιστής και να αγωνίζεσαι σε μια κοινωνία που έχει βουτήξει το εύκολο χρήμα ως αρχή και να «τρώει» αμάσητη τη τροφή που του δίνουν;
Τίποτα δεν είναι εύκολο. Κάθε μέρα καλείσαι να αναμετρηθείς με τη σκύλα, τη Χάρυβδη, τις σειρήνες, τον εγωισμό, τις αντιπαλότητες, τα γαμώτο, την ηττοπάθεια. Όμως θέλει και τόλμη και αρετή η ελευθερία. Σας ευχαριστώ από καρδιάς εσάς προσωπικά και το bookia.
Μια πολύ όμορφη κουβέντα με την συγγραφέα Ελένη Πριοβόλου που πιστεύω ότι σας προκάλεσε να διαβάσετε κι εσείς το βιβλίο της «Στη ζωή νωρίς νυχτώνει». Καλή ανάγνωση!
Δημοσιεύθηκε στο bookia.gr, στις 21-05-2019.