‘Ενα «αενάως εγειρόµενο άτοµο». ‘Eτσι είχε χαρακτηρίσει η συγγραφέας Ελένη Πριοβόλου τον εαυτό της σε παλαιότερη συνέντευξή της. Και αυτές ακριβώς οι λέξεις τη χαρακτηρίζουν. Από το πρώτο της παραµύθι που έγραψε στα 21 της χρόνια µέχρι και σήµερα, 40 χρόνια µετά, η ίδια εξελίσσεται τόσο προσωπικά όσο και συγγραφικά. Ενώ τα ιστορικά της µυθιστορήµατα έχουν αγαπηθεί πολύ από το κοινό, η ίδια τολµά να αλλάζει ύφος και γλώσσα γραφής, τόσο που να αναρωτιέται ο αναγνώστης εάν πρόκειται για τον ίδιο συγγραφέα. «Σιχαίνοµαι τη µανιέρα» µου λέει.
H συζήτησή µας δεν έγινε µε αφορµή κάποιο νέο της βιβλίο –εάν και µόλις παρέδωσε το τελευταίο της πόνηµα στον εκδότη της Θανάση Καστανιώτη– αλλά επειδή είναι πάντα χρήσιµο να ακούγεται µια φωνή που πάει αντίθετα στο ρεύµα.
Είναι ξεκάθαρο στα µυθιστορήµατά σας ότι σας απασχολεί τόσο η πολιτική όσο και η Ιστορία και αυτό µάλιστα είναι που σας έχει χαρίσει ένα πιστό αναγνωστικό κοινό.
Εκείνο που µε απασχολεί πολύ ήδη από το 2008, όταν έγραψα το «Όπως ήθελα να ζήσω», είναι αν η Ιστορία και η πολιτική έχουν συνέχεια και τι φταίει που η χώρα µας δεν προοδεύει στην ουσία. Ακολουθούµε µια κακώς εννοούµενη εξέλιξη αλλά αυτό που βιώνουµε δεν είναι πολιτισµός. Παρόλο που πολλοί συγγραφείς –οι οποίοι είναι και ιστορικοί– λένε ότι η Ιστορία δεν έχει συνέχεια, εγώ βλέπω συνεχώς έναν κύκλο να επαναλαµβάνεται. Αυτό λοιπόν µε πήγε πάρα πολύ πίσω στην αναζήτηση της ρίζας του προβλήµατος. Θα µπορούσε να µε πάει και µέχρι τον Πεισίστρατο, τον Κλεισθένη, τον Σόλωνα, µέχρι το πώς γινόταν η νοµοθεσία στην αρχαία Ελλάδα. Ωστόσο στα έργα µου προτίµησα να επικεντρωθώ στην περίοδο από την ίδρυση του νεοελληνικού κράτους και να εξετάσω τις πολιτικές και οικονοµικές συνθήκες που µας επέβαλαν οι λεγόµενες προστάτιδες δυνάµεις για να πάρουµε το πρώτο δάνειο το οποίο φυσικά εξανεµίστηκε από τους ηµετέρους και τους τόκους πλήρωνε ο λαός για 100 χρόνια.
Επιπλέον εκείνο που µε απασχολεί πολύ είναι τι γίνονται οι επαναστάσεις. Γιατί δεν φέρνουν αλλαγή; ∆ηµιουργούνται καθεστώτα και οι αρχηγοί των επαναστάσεων από τη στιγµή που θα γίνουν εξουσία συµπεριφέρονται σαν εξουσία; Έχω ασχοληθεί µε την περίπτωση του Επαµεινώνδα ∆εληγιώργη ο οποίος ως αρχηγός της Χρυσής Νεολαίας επί Οθωνα κέρδισε το άσυλο στο πανεπιστήµιο. Οταν όµως έγινε ο ίδιος πρωθυπουργός υπέγραψε τη χειρότερη δανειακή σύµβαση µε την Αγγλία. Ουσιαστικά υπέταξε τη χώρα στα συµφέροντα της Μεγάλης Βρετανίας. Λοιπόν όταν είσαι υποτελής στους διάφορους «σουλτάνους» (από την εποχή της Οθωµανικής Αυτοκρατορίας) και αργότερα στα συµφέροντα των ξένων, τους τραπεζίτες µέχρι τις λεγόµενες αγορές, δεν µπορείς να ανασάνεις. Με ενδιαφέρει πάρα πολύ αυτό που αναρωτήθηκε ο Χαρίλαος Τρικούπης: «Τις πταίει;». Ψάχνω τις ευθύνες. Από την εποχή του Μαυροκορδάτου και του Κωλέττη –οι οποίοι ίδρυσαν τα πρώτα πολιτικά κόµµατα (Αγγλικό, Γαλλικό, Ρωσικό) ο ελληνικός λαός εκπαιδεύτηκε ως πελάτης και όχι ως πολίτης.
Είστε µια συγγραφέας που δεν κρύβει τις αριστερές της πεποιθήσεις. Πιστεύετε ότι µπορεί να σας κοστίζει η έκθεσή σας αυτή;
Με έχουν καλέσει με εκατοντάδες ανθρώπους σε λέσχες ανάγνωσης και παρουσιάσεις βιβλίων κι εκεί έρχεται πολύ συντηρητικός κόσµος, αλλά ποτέ δεν βρήκα αντιπάλους γιατί οι αναγνώστες µου ξέρουν ότι είµαι ειλικρινής. Θυµάµαι σε µια λέσχη ανάγνωσης όπου µίλησα µπροστά σε γυναίκες του Φιλελεύθερου χώρου για τον Ανδρέα Συγγρό και όχι µόνο δεν ενοχλήθηκαν αλλά µε ρωτούσαν: «Εµείς γιατί δεν τα έχουµε ακούσει ποτέ αυτά;». ∆εν φοβάµαι µη χάσω τους αναγνώστες µου. Γνωρίζουν ότι δεν θα εξαργυρώσω ποτέ την πολιτική µου ιδεολογία, δεν θα πολιτευτώ. Και έπειτα η Αριστερά δεν ξέρει ποια είµαι αφού δεν είµαι µέλος κανενός κόµµατος. Για το ΚΚΕ δεν υπάρχω από τη στιγµή που έγραψα στο βιβλίο µου «Για το όνειρο πώς να µιλήσω» για τη δολοφονία του ποιητή Κίτσου Μαλτέζου από την ΟΠΛΑ. Η κριτική δεν συγχωρείται. Οµως πιστεύω πως όταν ασκούµε κριτική σε αυτό που πιστεύουµε και αγωνιζόµαστε, τότε το εξελίσσουµε. Γενικώς διατηρώ την αναρχοαυτόνοµη στάση µου.
Πώς µεταφράζεται αυτό στον δικό σας χώρο; Είχατε πει σε µια συνέντευξή σας ότι «ο πολιτισµός οφείλει να είναι αντισυστηµικός, αλλιώς γίνεται όργανο του συστήµατος».
Οι επίσηµοι κριτικοί δεν µε έχουν προσεγγίσει ποτέ, γιατί δεν έχω µαζί τους πελατειακή σχέση. ∆εν έχω δώσει συνέντευξη σε µεγάλα έντυπα, δεν µε ενδιαφέρει. ∆εν θα βρεθεί ένας άνθρωπος –εκτός αν είναι κακοπροαίρετος– να πει ότι η Πριοβόλου σήκωσε το τηλέφωνο και παρακάλεσε να γράψω κριτική. Είµαι 32 χρόνια στο κουρµπέτι, από όταν βγήκε το πρώτο µου βιβλίο. Εφτασα 61 χρόνων, δεν µε αφορά πια. Ισως κάποια στιγµή στα 35 µου ή τα 38 µου έλεγα µήπως πρέπει να µπω σε αυτό τον κύκλο, αλλά µετά είπα «όχι» αφού θέλω να ακολουθήσω τον δύσκολο δρόµο, ρε παιδί µου, που θα µε κάνει πιο καλή συγγραφέα. Αν τα καταφέρω, γιατί µπορεί µέχρι εκεί να είναι τα όριά µου, να µην είναι παραπάνω. ∆εν ξέρω αν τα κατάφερα γιατί ακόµα διδάσκοµαι.
Για να δείτε τι σηµαίνει πελατειακή σχέση. Επειτα από πολλά χρόνια πείστηκα από µέλος της Εταιρείας Ελλήνων Συγγραφέων να βάλω υποψηφιότητα και τελικά µε καταψήφισαν. ∆εν έκανα «προεκλογικό αγώνα». Εννοείται πως δεν θα θέσω ξανά υποψηφιότητα. ∆εν µου χρειάζεται να είµαι µέλος µιας οµάδας ανθρώπων που δεν βλέπουν το έργο σου αλλά ποιος σε πρότεινε, ποιον έχεις φίλο και αν είσαι παράγοντας.
Να πάµε στην πραγµατικότητα που βιώνουµε τον τελευταίο χρόνο. Βλέπουµε έκδηλα και απροκάλυπτα να καταπατώνται ατοµικές ελευθερίες στο πλαίσιο της αντιµετώπισης ενός ιού. Οι συναθροίσεις απαγορεύονται, η ελευθερία του λόγου περιορίζεται. Ο ιός είναι ένα άλλοθι και όλα αυτά ήρθαν για να µείνουν;
Βολεύει πάρα πολύ την κυρίαρχη ιδεολογία αυτή η κατάσταση. Εκείνο που πραγµατικά µε συγκλονίζει και το φωνάζω: δεν είναι δυνατόν ο κόσµος να είναι κλεισµένος στο σπίτι για να µην µπορεί να αντιδράσει και στη Βουλή να περνούν αντιδραστικά νοµοσχέδια. Θα έπρεπε να γίνονται µόνο συζητήσεις για το πώς να βγάλουν τη χώρα από το αδιέξοδο. Και δυστυχώς όταν µεγάλο µέρος των πολιτών βγαίνει έξω να διαµαρτυρηθεί βρίσκεται αντιµέτωπο µε τους συµπολίτες που έχουν πειστεί από την προπαγάνδα ότι ο κίνδυνος είναι η διαµαρτυρία.
Βλέπουµε µάλιστα ότι η ίδια η κυβέρνηση δηµιουργεί αυτό τον διαχωρισµό υιοθετώντας οξύτατη αντιαριστερή ρητορική.
Ακουσα τον Μάκη Βορίδη να λέει πως έχουµε «αύξηση της πολιτικής βίας». Είναι έξυπνος, δεν το είπε καθόλου τυχαία αυτό. ∆είτε πώς ο Γκέρινγκ είχε περάσει την προπαγάνδα για την πυρκαγιά στο Ράιχσταγκ, την οποία απέδωσαν στους κοµµουνιστές, και θα καταλάβετε. Είπε λοιπόν ο Μ. Βορίδης ότι έχουµε πολιτική βία –εννοώντας καταφανώς ότι προέρχεται από την Αριστερά– και στη συνέχεια κατηγόρησε τον ΣΥΡΙΖΑ ότι κατέβασε τους πολίτες στη Νέα Σµύρνη να διαµαρτυρηθούν. Προσωπικά δεν µε παρακίνησε ο ΣΥΡΙΖΑ· σηκώθηκα από την Ηλιούπολη και πήγα. Εκανε µάλιστα έναν συσχετισµό του αντιεξουσιαστικού χώρου µε τους χούλιγκαν! ∆εν έχουν ιδέα για το αναρχικό κίνηµα. Ή έχουν και αυτό τους τροµάζει, γι’ αυτό το εξοµοιώνουν µε τους κουκουλοφόρους που τα σπάνε. ∆εν ξέρουν ότι µια αταξική κοινωνία, χωρίς εξουσία, µε άµεση δηµοκρατία θα είναι πιο ασφαλής για τον ίδιο τον πολίτη. Χρειάζεται να εξελιχθεί και άλλο το ανθρώπινο είδος ώστε να κατανοήσει τη σηµασία της αταξικής κοινωνίας και της άµεσης δηµοκρατίας.
Μιας και αναφέραµε την περίπτωση της Νέας Σµύρνης, πολλοί κρατούν ίσες αποστάσεις, «καταδικάζοντας τη βία από όπου κι αν προέρχεται». Ωστόσο η µία από τις δύο είναι θεσµοθετηµένη βία.
Οι συγκεκριµένοι αστυνοµικοί δεν είναι σαν αυτούς που έρχονται στη γειτονιά µου. Υπάρχουν και σοβαρά παιδιά που έχουν αποφοιτήσει από σχολές, είναι µορφωµένα και δεν έχω τίποτε µαζί τους. Αλλά εδώ µιλάµε για µια οµάδα που δεν πέρασε από εκπαίδευση, που χρησιµοποιούν κλοµπ τα οποία είναι παράνοµα. Αυτοί οι άνθρωποι που έχουν παρεισφρήσει στην αστυνοµία είναι φασιστικής ιδεολογίας και σε ένα πιο αυταρχικό καθεστώς δυνητικά θα ήταν βασανιστές! Τι θα πεις δηλαδή στο παιδάκι το 15άχρονο; «Είσαι η βία από όπου κι αν προέρχεσαι»; Αυτό το παιδί θέλει προστασία και δεν ξέρεις από τι οικογένεια προέρχεται, τι βία έχει υποστεί στο σπίτι του, στο σχολείο, στη γειτονιά του. Η βία διδάσκεται πια από παντού. Και από την ίδια την πολιτεία.
Περιµένατε κι εσείς ότι το σκάνδαλο του ∆ηµήτρη Λιγνάδη θα οδηγούσε στην παραίτηση της υπουργού, όπως θα συνέβαινε σε µια πιο «φυσιολογική» χώρα;
Οχι, γιατί η κ. Μενδώνη είναι καρεκλοκένταυρος. Πιστεύω όταν σκάει µια τέτοια βόµβα στα χέρια σου από πολιτική ευθιξία και µόνο οφείλεις να παραιτηθείς. Αλλά πότε παραιτήθηκε υπουργός; Πάρτε για παράδειγµα το σκάνδαλο µε τη Novartis. ∆εν έπρεπε να παραιτηθούν όλοι οι εµπλεκόµενοι µέχρι να αποφανθεί η ∆ικαιοσύνη; Oλα καλύπτονται αρκεί να είσαι στην κορυφή της κοινωνικής πυραµίδας. Εάν είσαι στη βάση της, έχεις χαθεί από χέρι. Οταν υπάρχει ισονοµία σε µια πολιτεία τότε υπάρχει και δικαιοσύνη.
Όλα όσα έχουµε συζητήσει µέχρι στιγµής δεν αφήνουν πολλά περιθώρια αισιοδοξίας στον πολίτη. Για εσάς υπάρχει διέξοδος;
Ζω αισιόδοξα σε ατοµικό και οικογενειακό επίπεδο, αλλά σε κοινωνικό δεν είµαι αισιόδοξη. Προσωπικά τάσσοµαι µε την αναρχοκοινωνιστική περίοδο της Αριστεράς, του Σαρλ Φουριέ ή του Πιερ-Ζοζέφ Προυντόν, οι οποίοι ευαγγελίζονταν τον συµπρακτορικό βίο, και δεν διαψεύδοµαι. Βλέπω πολλούς στην ηλικία σας που δεν είχαν δουλειά σε αυτή την πόλη –που ρηµάζει τα νιάτα– να οργανώνονται και να πηγαίνουν σε νησιά, σε βουνά, να επισκευάζουν σπίτια εγκαταλειµµένα από τον Εµφύλιο, να βάζουν κρόκους στην Κοζάνη, να φυτεύουν βότανα και να παρασκευάζουν ιάµατα, να καλλιεργούν µαστιχόδεντρα στη Χίο. Λένε: «Πάτε να… κι εµείς θα κάνουµε τη ζωή µας αλλιώς, γιατί δεν µπορούµε να είµαστε πελάτες του συστήµατος που µας επιβάλλετε». Πήραν τη ζωή στα χέρια τους, διαφορετικά δεν µπορούσαν να ζήσουν, ή θα έπρεπε να ξενιτευτούν. Χαίροµαι που δηµιουργούν τις δικές τους µικρές κοµµούνες. Αυτό µπορώ να πω ότι το βλέπω σαν ένα φωτάκι στον ορίζοντα ότι κάτι καλό µπορεί να συµβεί.
Δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα Documento, στις 20-03-2012.