Μέσα στις σελίδες αυτού του σπουδαίου μυθιστορήματος άδραξα ξανά την άκρη του μίτου της αφηγηματικής τέχνης και μπήκα εκστατική στον λαβύρινθο των δραμάτων της ιστορίας και των παθών του ανθρώπου, που πάντοτε υπομένει τις συνέπειές της.

Το βιβλίο του Ραμπίε Τζάμπιρ, που κυκλοφόρησε πρόσφατα από τις εκδόσεις Καστανιώτη, περιγράφει τις περιπέτειες του μεροκαματιάρη Χάνα Γιακούμπ, ο οποίος βρέθηκε να πουλά τ' αυγά του στο λάθος σημείο τη λάθος ώρα, με αποτέλεσμα να καταλήξει στα μπουντρούμια, στη θέση κάποιου άλλου, σε μιαν άλλη γη, τα Βαλκάνια, μακριά από την πατρίδα του, τον Λίβανο, το σπίτι και τη φαμίλια του, περιτριγυρισμένος από ένα τσούρμο κατάδικων τους οποίους δεν καταλαβαίνει, μέσα στην πανσπερμία των λαών και των γλωσσών της τότε Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, του Μεγάλου Ασθενούς πια.

Τον ήρωα τον πετάνε σ' ένα μπουντρούμι χωρίς να ξέρει ποιος ορίζει την τύχη του, ούτε αν τελικά θα επιβιώσει.

Η ζωή του δύστυχου Χάνα σύντομα μετατρέπεται σ' έναν ανήκουστο εφιάλτη. Κυλάει σερνάμενη προς μια ερεβώδη άβυσσο όπου ο χρόνος χάνει την κανονικότητα των ωροδεικτών και γίνεται σκοτάδι, κρύο, φόβος, αγωνία, πείνα. Ο ίδιος κυλιέται στην υγρασία και τη λάσπη με μια ξένη ταυτότητα, ενώ γύρω του τα σφαλάγγια της εξουσίας έχουν πλέξει έναν τρομακτικό ιστό μέσα στον οποίο παραμένει γραπωμένος και ασφαλώς δίχως να έχει καμιά ελπίδα να δραπετεύσει.

«Δεν άντεξε την παγωνιά κι άρχισε να φωνάζει ζητώντας σκεπάσματα. Ηξερε ότι κάποιος θα του έδινε εν τέλει. Οσο δεν σταματούσε η παγωνιά, ένιωθε τα μέλη του να ριγούν. Υστερα πρήστηκε το πρόσωπό του. Η γλώσσα του φούσκωσε τόσο μέσα στο στόμα ώσπου θύμιζε ένα παράξενο ζώο που είχε διαλέξει να φτιάξει τη φωλιά του στην πιο παράξενη τοποθεσία».

Με τον ήρεμο και σίγουρο τρόπο που παλιού παραμυθά, ο Ραμπίε Τζάμπιρ ανασυστήνει μια ολόκληρη εποχή, έναν κόσμο περασμένο, πλάθοντας χαρακτήρες πειστικούς, με βλέμμα βαθύ και περιεκτικό. Αναβιώνει μια ιστορική περίοδο με εξαίρετη γλαφυρότητα και καταφέρνει να αποτυπώσει τα έθη της.

Εκείνη τη δαιδαλώδη δομή μιας αυτοκρατορίας μέσα στην οποία όλα πουλιούνται και αγοράζονται, όλα εξαργυρώνονται, το χρυσάφι αποτελεί την ύψιστη δύναμη και η ανθρώπινη ζωή δεν έχει την παραμικρή αξία για τον τεράστιο γραφειοκρατικό μηχανισμό της εξουσίας.

Είναι ένας άπληστος Λεβιάθαν και ολόγυρά του κινείται ο ατελείωτος χορός των δούλων, των στρατιωτών, των αξιωματούχων και φυσικά των άτυχων καταδίκων που τους έλαχε να πέσουν στα χέρια τους.

«Λες και ήταν ένα κοπάδι ζώα, έτσι τους μετέφεραν». Η ζωοποίηση της ανθρώπινης ύπαρξης είναι εμφανής σε όλη τη θλιβερή διαδρομή των καταδίκων στα Βαλκάνια, όπου όμως παράλληλα βλέπουμε να ανοίγονται τοπία ζωής κανονικών ανθρώπων. Και κει που βρομάει σάπιο ανθρώπινο κρέας, κατρουλιό και κοπριά, έρχεται η αύρα των χιονισμένων βουνοκορφών ή των λειμώνων της άνοιξης.

Μυρίζουν φρούτα και καρυκεύματα. Θεραπευτικά βότανα, οσμές καιόμενων ξύλων και άρτων που ψήνονται στους φούρνους. Ακούγονται βελάσματα, οπλές, καμπάνες και μουεζίνηδες. Είναι η γαλήνη που διαπερνά τους φυλακισμένους και τους δίνει δύναμη να αντέχουν και να ελπίζουν.

Εκτός απ' όλα τούτα, στο μυθιστόρημα θίγονται πολύ κρίσιμα και επίκαιρα θέματα που σχετίζονται με τη θρησκεία, το φύλο, την ταυτότητα, την εθνική συνείδηση. Είναι ένα βιβλίο αναγνωστικής απόλαυσης, στοχασμού και αναστοχασμού, που αξίζει την προσοχή μας. Η εξαιρετική μετάφραση από το πρωτότυπο, την αραβική γλώσσα, είναι της Ελένης Καπετανάκη.

Το ιστορικό πλαίσιο

Λίβανος, 1860. Oι χριστιανοί Μαρωνίτες εξεγείρονται κατά των Δρούζων τσιφλικάδων. Ο εμφύλιος πόλεμος τελειώνει με την επέμβαση των ευρωπαϊκών δυνάμεων. Οι Δρούζοι, αν και νικητές, τιμωρούνται για τις πράξεις τους με εξορία και φυλάκιση στα διαβόητα μπουντρούμια του Βελιγραδίου, στο απώτατο άκρο της τότε Οθωμανικής Αυτοκρατορίας που κάλυπτε ολόκληρη την Ανατολική Μεσόγειο.

Μεταξύ των συλληφθέντων βρίσκονται οι πέντε γιοι του σεΐχη Γαφάρ Εζεντίν. Μονάχα ένας απ' αυτούς θα γλιτώσει, ο Σουλεϊμάν, αφού τη θέση του θα πάρει με απρόσμενο τρόπο ένας ανυποψίαστος άνθρωπος, ένας χριστιανός αυγοπώλης από τη Βηρυτό που βγήκε για το μεροκάματο αλλά πιάστηκε στο δόκανο μιας ανεξέλεγκτης συμφοράς.

Αυτή είναι η ιστορία του Χάνα Γιακούμπ, της γυναίκας του Χιλάνα Κοσταντίν Γιακούμπ και της κόρης τους Μπαρμπάρα. Είναι τα βάσανα αυτής της μικρής οικογένειας και όσα άσχημα της συνέβησαν εξαιτίας της κακοτυχίας εκείνου του άντρα με το μέτριο ανάστημα και το σταρένιο πρόσωπο, τα μαύρα μάτια και μαλλιά – εκείνου που βρέθηκε να πουλά τα αυγά του στο λάθος μέρος, τη λάθος ώρα. Το βραβευμένο μυθιστόρημα ενός μαγευτικού εκπροσώπου της σύγχρονης αραβόφωνης λογοτεχνίας.

Ο συγγραφέας

Ο Ραμπίε Τζάμπιρ, πεζογράφος και δημοσιογράφος, γεννήθηκε στη Βηρυτό το 1972. Ανήκει στους κορυφαίους συγγραφείς της νεότερης γενιάς στον αραβικό κόσμο. Τον έχουν αποκαλέσει «τρομερό παιδί» για την ποιότητα της γραφής του, αλλά και «ερημίτη» λόγω της συνειδητής επιλογής του να αποφεύγει τα φώτα της δημοσιότητας. Ο ίδιος, πάντοτε σεμνός, λέει ότι «θεωρώ τον εαυτό μου περισσότερο αναγνώστη παρά λογοτέχνη».

Σπούδασε Φυσική στο Αμερικανικό Πανεπιστήμιο της λιβανέζικης πρωτεύουσας και εκείνη την περίοδο, μόλις στα είκοσί του χρόνια, δημοσίευσε το πρώτο του έργο.

Μέχρι σήμερα έχει εκδώσει δεκαοκτώ βιβλία που έχουν σημειώσει επιτυχία και έχουν μεταφραστεί σε πολλές ευρωπαϊκές γλώσσες, ενώ συγχρόνως εργάζεται ως αρχισυντάκτης του εβδομαδιαίου πολιτιστικού ενθέτου της μεγαλύτερης ημερήσιας παναραβικής εφημερίδας Al-Hayat.

Πριν από λίγα χρόνια βρέθηκε στην επίλεκτη ομάδα Beirut39 με τους καλύτερους αραβόφωνους συγγραφείς κάτω των σαράντα ετών. Το 2012 τιμήθηκε με το International Prize for Arabic Fiction (IPAF) για το μυθιστόρημά του Οι Δρούζοι του Βελιγραδίου.

Δημοσιεύθηκε στην Εφημερίδα των Συντακτών, στις 26-04-2019