Ιστορικό μυθιστόρημα - σκοτάδι Οθωμανικής σκλαβιάς και Νεοελληνικός Διαφωτισμός, η περίοδος στην οποία μάς καλεί να ζήσουμε η συγγραφέας ή ορθότερα, ο κεντρικός ήρωας, αφού το βιβλίο ξεκινά με τη φράση “Φίλτατε αναγνώστη”. Προσφώνηση στον καθένα μας και ανάγνωση απομνημονευμάτων που έρχονται να καταρρίψουν ψευδείς κατηγορίες εναντίον του Χριστόδουλου του εξ Ακαρνανίας, του Χριστόδουλου Παμπλέκη. ”Ου πολλώ δέω, ω βουλή, χάριν έχω τοις κατηγόροις ότι μοι παρεσκεύασαν τον αγώνα τουτονί”, έρχεται ο αρχαίος λόγος του Λυσία να συναντήσει τον λόγο ενός ανθρώπου που το νήμα της ζωής του λιγοστεύει και πριν συναντηθεί με τη Μία, Μόνη και Άπειρον Ουσία του Κυρίου του, νιώθει την ανάγκη της εξομολόγησης. Κι εγώ την ανάγκη της ενεργητικής ακρόασης…
Το συγκεκριμένο βιβλίο με θέλει να συμμετέχω ενεργά. Να εννοήσω αυτό που διαβάζω και άρα, χρειάζεται το χρόνο του ή το χρόνο μου. Τηρώ τους κανόνες του, δια-κρίνω κάτω από τις λέξεις του, υπογραμμίζω όταν χρειάζεται να αναρωτηθώ για τις αξίες του, το δοκιμάζω και με δοκιμάζει. Είναι λες και το ξαναγράφω από την αρχή!! Όλη αυτή η διαδικασία σημαίνει “καλή Λογοτεχνία”!!
Φαντάζομαι την δημιουργό την ιερή ώρα της γραφής. Φαντάζομαι την Ελένη Πριοβόλου να μελετά Νεοελληνικό Διαφωτισμό, να βρίσκεται σε μια Ευρώπη που έχει ξεκινήσει την πορεία προς το Φως της Γνώσης - Ντιντερό, Ντ’ Αλαμπέρ, Μπέικον, Καρτέσιος - να παρακολουθεί την ελληνική διανόηση να ψάχνει τα βήματά της, να περπατά στα βήματα του ήρωά της.
Η περίοδος του Νεοελληνικού Διαφωτισμού ήταν στην εξεταστέα ύλη μου για την εισαγωγή στο Πανεπιστήμιο. Η ιστορική έρευνα όμως δεν ευτυχεί στην αντιμετώπισή της από τους κρατικούς θεσμούς της Παιδείας. Έρχεται, λοιπόν, η Λογοτεχνία να αποκαταστήσει την αλήθεια. Ανήσυχο πνεύμα η συγγραφέας ερευνά σε βάθος - όπως φαίνεται και από την παράθεση των πηγών της στο τέλος του βιβλίου και … διδάσκει. Με διδάσκει όλα όσα θα έπρεπε να γνωρίζω ήδη από τη μαθητική μου πορεία.
Ο κεντρικός ήρωας είναι μια εξαιρετικά ενδιαφέρουσα προσωπικότητα - άγνωστη για τους πολλούς κι ανάμεσά τους κι εγώ. Εκεί στρέφει τον φακό της η Πριοβόλου. Ορφανός από μάνα αλλά με έναν πατέρα που θέλει ο γιος του να μάθει γράμματα, για να στοχάζεται λεύτερα, για να έχει ψυχή αδούλωτη που δεν μπορεί να την αγγίξει κανένας νόμος και καμία εξουσία. Με τέτοια παρακαταθήκη ήταν αναμενόμενη - αν και διόλου εύκολη - η πορεία του γιου στην Επιστήμη. λέξη που καθόρισε τη σκέψη και τη ζωή του. Ένα παιδί που διψά για μάθηση, σαν τον Δαμιανό στην Αργώ του Θεοτοκά που έλεγε συνέχεια “θέλω γράμματα”. Ο μικρός Χριστόδουλος απαντά στην ερώτηση - “τι θα ήθελες να κάνεις; τι σου αρέσει;” - Να διαβάζω.
Φαντάζομαι τη σκηνή που περιγράφει η συγγραφέας με το παιδί να εντυπωσιάζεται από κάτι παλιές περγαμηνές αλλά κυρίως από το καλαμάρι και το δοχείο με το φούμο της γραφής. Τα όργανα της γνώσης και της αποτύπωσης αυτής στα χέρια ενός παιδιού, που ως ενήλικας θα τιμήσει και θα εμπλουτίσει αυτή τη γνώση. Τον φαντάζομαι να χαϊδεύει τα ανάγλυφα στολίδια και τα γράμματα των δερματόδετων εξωφύλλων των βιβλίων του άρχοντα Καλλία, στα χέρια του οποίου είχε την τύχη - μέσα στην απόλυτη ατυχία του - να πέσει. Η Πριοβόλου γνωρίζει πολύ καλά πώς αρχίζει και πώς εξελίσσεται η σχέση με το βιβλίο. με την αφή κι απ’ το εξώφυλλό του.
Οι λέξεις των βιβλίων γίνονται τα όπλα του Χριστόδουλου και τον οδηγούν σε απορίες και αμφισβητήσεις διδαγμένων και διαταγμένων, άρα των πάντων. Γιατί ο Χριστόδουλος είναι ένα ανυπότακτο πνεύμα; Μα μόνο ένας ελεύθερος νους θα μπορούσε να έχει αγαπημένο στίχο από την Οκτώηχο το “Ανοίξω το στόμα μου και πληρωθήσεται πνεύματος”. Μόνο ένας κυνηγός της αλήθειας, με όχημα τη λέξη “ελευθερία”, θα αποκτούσε φτερά για να πετά στο απέραντο. Και μόνο ένας ελεύθερος νους θα τολμούσε να φτάσει στην αυτοκριτική και να ομολογήσει τη ζήλια που έφτανε ως τα μύχιά του και να σιχτιρίζει τον εαυτό του και τους φόβους του.
Ο κεντρικός ήρωας ανήκει σ’ εκείνες τις εξαιρετικά ενδιαφέρουσες προσωπικότητες, που αισθάνεσαι τυχερός που τους συνάντησες, αφού καλύπτουν κενά της ελλιπούς ύπαρξής σου. Μαζί του - στο δρόμο της ανακαλύψεως - οι φυσικοί φιλόσοφοι, ο Πλάτων, ο Αριστοτέλης, ο Λοκ. Δίπλα του ο Μεθόδιος Ανθρακίτης (που η επίσημη εκκλησία έριξε τα βιβλία του στην πυρά), ο Ευγένιος Βούλγαρης (φωτισμένος δάσκαλος και μετέπειτα εραστής της εξουσίας), ο Δαμασκηνός Στουδίτης, ο Ιώσηπος Μοισιόδαξ, ο Παναγιώτης Παλαμάς, ο Αθανάσιος Πάριος, ο Κοσμάς ο Αιτωλός, ο Ρήγας ως νεαρός επαναστάτης και οραματιστής της ένωσης των Βαλκανικών κρατών. Σοφοί δάσκαλοι που άνοιγαν στο μυαλό θύρες κι άλλοι που - δυστυχώς - τις έκλειναν… Δρόμοι που ανοίγονται αλλά και εμπόδια που στήνονται… Πόλεμος των ιδεών αλλά και πολέμιοι των Ιδεών…
Πρόσωπα με θετικό και αρνητικό πρόσημο. Κι αν ήθελα να επιλέξω, θα έλεγα ότι αγαπημένος μου είναι ο δάσκαλος Ελισαίος που δεν παρέχει έτοιμες γνώσεις αλλά βοηθά το νου των μαθητών του να βγει από την ανωριμότητα, να συνδέει κυκλικά ιδέες και νοήματα φτάνοντας ως τις απαρχές της γνώσης. Αλλά και γιατί όχι… ο Τάκος. Ναι, ο Τάκος για την πορεία του από το σκότος στο φως. Ένα κούτσουρο απελέκητο που έμαθε όψιμα να γράφει και να διαβάζει και ασπάζεται τα υποδήματα του δασκάλου του.
Η περιγραφική δεινότητα της Πριοβόλου βρίσκει και πάλι (δεν μας εκπλήσσει εμάς που ξέρουμε τη γραφή της) την καλύτερη στιγμή της. Επιλέγω μία σκηνή που με συγκλόνισε. Νύχτα με ολόγιομο φεγγάρι κι ένα παιδί που βαστούσε μέσα του τα δάκρυα αντάμα με της ψυχής τα βάρη, αφήνει να ξεχυθεί το κλάμα και να μερέψει η ψυχή του. Κοινωνώ το δάκρυ αυτού του παιδιού…
Φιλοσοφία, Πολιτική, Ιστορία και Λογοτεχνία σε μία υπέροχη σύνθεση, με βάση μία γλώσσα με τη μορφή απομνημονευμάτων, με αμεσότητα και με το χρώμα εκείνης της εποχής. Μία αληθινή γλώσσα που αναβιώνει μία ολόκληρη εποχή.
Ως παθιασμένη αναγνώστρια απόλαυσα την κάθε λέξη - την κάθε εικόνα - το κάθε νόημα.
Και θα το ξαναπώ. Η Ελένη Πριοβόλου είναι υπέροχη θεραπαινίδα της Λογοτεχνίας, της καλής Λογοτεχνίας!!!
Δημοσιεύθηκε στη σελίδα της ομάδας φιλαναγνωσίας του Β Λυκείου Μεσολογγίου