Δευτέρα, 07 Σεπτεμβρίου 2020 10:09

«Φως σε μαύρο ουρανό», του Πάνου Τουρλή

 

Οι γονείς του Ντίνου και της Ίριδας απέτυχαν επαγγελματικά κι η ζωή τους πήρε την κάτω βόλτα. Καβγάδες και ξύλο δηλητηριάζουν την ατμόσφαιρα κι ο Ντίνος αποφασίζει να το σκάσει από το σπίτι. Αυτή θα είναι η αρχή μιας σειράς περιπετειών που θα τον φέρουν αντιμέτωπο με την άλλη πλευρά της πόλης, θα του γνωρίσει τους μετανάστες και τους αστέγους και θα τον κάνει κομμάτι των ιστοριών τους. Πώς μπορεί ν’ αλλάξει τη ζωή τη δική του και της οικογένειάς του μια τέτοια απόφαση; Θα καταφέρει να επιβιώσει σ’ ένα περιβάλλον γεμάτο μίσος και απελπισία;

Αρχικά νόμισα πως έμπαινα σ’ ένα δυστοπικό παραμύθι, έτσι όπως παρουσίαζε η συγγραφέας το περιβάλλον του Ντίνου, με πείνα και ψάξιμο σκουπιδιών στους ντενεκέδες. «Για μήνες υποσιτιζόμουνα», αυτή είναι η πρώτη πρόταση του μυθιστορήματος ενώ στη συνέχεια τα πράγματα έγιναν πιο δύσκολα: «Ένα βράδυ έδωσα μάχη για ένα μισοφαγωμένο σάντουιτς». Σύντομα όμως κατάλαβα πως αυτό είναι μια πραγματικότητα και δυστυχώς τη βιώνουν πολλά νέα παιδιά σχεδόν σε όλο τον κόσμο, απότοκη ποικίλων αφορμών. Με σφιγμένη καρδιά λοιπόν συνέχισα την ανάγνωση και ξεκίνησα να γνωρίζω ένα από τα χιλιάδες παιδιά που κινούνται στο «τυφλό σημείο» του βλέμματός μας όσο εμείς προχωράμε την ανετότερη ζωή μας.

Με πρωτοπρόσωπη αφήγηση που χαρίζει αμεσότητα και γρήγορο ρυθμό, ξεδιπλώνεται μια συναρπαστική ιστορία για εφήβους και όχι μόνο. Η πλοκή κλιμακώνεται, ενδιαφέροντες χαρακτήρες μπαίνουν στη ζωή του νεαρού και η νύχτα παρουσιάζει το δικό της φως πάνω στον μαύρο ουρανό της. Ο Ντίνος είναι μια ολοκληρωμένη προσωπικότητα, ακριβοδίκαιος, αξιοπρεπής και φιλότιμος. Είναι πολύ καλός στα μαθηματικά, ζει γι’ αυτά και τον ταξιδεύουν μακριά από την καθημερινότητά του. Η αφαγία όμως και το δύσκολο οικογενειακό περιβάλλον ρίχνουν τις επιδόσεις του στο σχολείο: «Τι να πω; Ότι πάλι με περίμεναν στο σπίτι τα κολλημένα μακαρόνια, μια μάνα αλλόκοτη, τυλιγμένη μόνιμα στους καπνούς του τσιγάρου, να μη σηκώνεται από το λάπτοπ, ένας πατέρας φευγάτος ή μέσα στα νεύρα και μια αδερφή να μυξοκλαίει όλες τις ώρες»; (σελ. 17). Κι όμως κάποτε όλα ήταν καλά και σχετικά ρόδινα, απλώς άλλαξαν τα πάντα απ’ όταν ο πατέρας έμεινε στον άσο.

Ο αφηγητής είναι ένας έφηβος της εποχής μας, με τις αμφισβητήσεις του, την επιθυμία του για ήπια εκδίκηση, χωρίς ακρότητες και υπερβολές. Έχει δεχτεί ερεθίσματα και βιώματα τα οποία προσπαθεί να ταιριάξει σε ό,τι λέγεται ζωή αλλά σκαλώνει. Προτιμά να γυρίζει στους δρόμους, να κωφεύει στους καβγάδες, να ανασαίνει εκτός σπιτιού. Λιτός και περιορισμένος ο ίδιος, του κάνει εντύπωση η αγάπη του ανθρώπου για τα λεφτά και η μανία του να διαλέγει μεγάλα και ακριβά πράγματα, που αντιβαίνουν στη δωρικότητα των βασικών αναγκών του. Ο δρόμος τον βοηθάει να κατεβάσει την κουκούλα του μπουφάν του πίσω από την οποία κρυβόταν από συστολή και αδυναμία, να παρατηρεί, να εξερευνά, να γνωρίσει τελικά τον ίδιο του τον εαυτό. Ας του συγχωρέσουμε όμως και μια επαναστατικότητα: «Μέσα στο σπίτι και το σχολείο δεν μαθαίνεις την αλήθεια του δρόμου. Μαθαίνεις ό,τι θέλουν να γίνεις. Οι γονείς και οι δάσκαλοι. Η τηλεόραση και ο υπολογιστής. Εκεί έξω άρχισα να βλέπω τη ζωή με πιο ελεύθερο μάτι και αυτό μου άρεσε» (σελ. 81).

Η σχέση του με τον πατέρα του, έναν άντρα που ξεκινάει γκρινιάρης, κακότροπος και βίαιος για να γίνει χειρότερος από κεφάλαιο σε κεφάλαιο, καταγράφεται απόλυτα ρεαλιστικά και πειστικά, χωρίς ακρότητες και αφηγηματικές ευκολίες. Οι συγκρούσεις είναι απανωτές, οι επαφές τους μολύνονται με λεκτική και σωματική κακοποίηση κι όσο κι αν οι καταστάσεις με προετοιμάζανε για μια μεγάλη αποκάλυψη η συνέχεια στις εξελίξεις ήταν σωστά μελετημένη και μακριά από κοινοτοπίες. Ο Ντίνος γνωρίζει κι ενδιαφέροντες ανθρώπους από Ιράκ και Αφρική, που ο καθένας σηκώνει τον δικό του σταυρό κι έτσι η συγγραφέας εμπλουτίζει το κείμενο με τις ιστορίες τους, τονίζοντας τις δυσκολίες που αντιμετώπισαν για μια θέση στον ήλιο (κρίμα που στην Ελλάδα γι’ αυτούς έχει σχεδόν πάντα συννεφιά). Τα πράγματα δυσκολεύουν όταν ο αφηγητής βρεθεί μπλεγμένος σε επιδρομές των Δρομοφυλάκων, που θέλουν να καθαρίσουν τη «βρωμιά» από την περιοχή τους.

Ιδιαίτερη και αναπάντεχη είναι η φιλία του νεαρού μ’ έναν ηλικιωμένο άστεγο, μέσω του οποίου ζωντανεύουν οι έντονες ιστορικά και κοινωνικά στιγμές του χτες, οι οποίες συγκρίνονται με το σήμερα όχι για το ποια θα υπερβεί την άλλη αλλά ως συνολικό μάθημα ζωής που πρέπει να καταλάβουμε ώστε να γίνουμε καλύτεροι και να ερμηνεύουμε, αν όχι να προλαμβάνουμε, το μέλλον μας. Μάλιστα, η τραγική ειρωνεία που βγαίνει από αυτά τα χείλη με μούδιασε: «Βρήκα το μαγαζί να καίγεται… Το ξαναέστησα, σε πείσμα των καιρών. Με συνέλαβαν, με φυλάκισαν… Μέχρι που ήρθε η Δημοκρατία και το έκανε κι εκείνη… Η Δημοκρατία, που λες, φορούσε κουκούλα. Πετούσε πέτρες, μολότοφ, ξερίζωνε πεζοδρόμια…» (σελ. 72-73).

Το λεξιλόγιο είναι σωστό κι εξίσου μετρημένο, ακροβατεί ανάμεσα στην πνευματική καλλιέργεια και την εκφραστική μόδα των συνομηλίκων. Ο Ντίνος αγαπάει τη νύχτα αλλά όχι την κακή πλευρά της, επαναστατεί αλλά δε φτάνει στα άκρα, αντιδρά αλλά δε βιαιοπραγεί. Και κάπου βαθιά κρυμμένη μέσα του υπάρχει και μια ρομαντική πλευρά: «Λένε πως η νύχτα είναι σκληρή. Αντίθετα, εγώ πιστεύω πως το φως της μέρας σκληραίνει τα πράγματα. Στο σκοτάδι δεν φαίνεται η ασχήμια» (σελ. 67). Το χιούμορ έρχεται αναπάντεχα και γίνεται αναπόσπαστο κομμάτι της αφήγησης: «Ρε, δεν είναι για πέταμα οι μεγάλοι. Αν δεν σου κάνουν τον ξερόλα και δεν τους τον κάνεις κι εσύ, τότε γίνονται φίλοι σου» (σελ. 103).

Ελευθερία, αυτονομία, δικαιοσύνη και αξιοκρατία είναι θεμελιώδεις έννοιες που παρουσιάζονται στις σελίδες του μυθιστορήματος και συστήνονται στον αναγνώστη με εύληπτο και λιτό τρόπο, χωρίς διδακτισμό και κούνημα δακτύλου. Μέσα από μια σειρά γεγονότων και διαρκών ανατροπών, η συγγραφέας δείχνει με τον καλύτερο τρόπο την αξία τους και πόσο πολύ βοηθάνε μια προσωπικότητα να ολοκληρωθεί λίγο ακόμη αν τις χρησιμοποιεί σωστά. «-Όλος ο κόσμος κόλαση, φίλε. Πώς τον κάνει καλύτερο; -Άμα καλυτερέψει ο καθένας τον εαυτό του, τότε μπορεί κάτι να αλλάξει… Ζήσε Μάη μου, δηλαδή» (σελ. 92).

Το «Φως σε μαύρο ουρανό» είναι ένα υπέροχο, σκληρό και τρυφερό, διασκεδαστικό και συγκινητικό μυθιστόρημα για αναγνώστες από δεκαέξι ετών και πάνω που δείχνει με έξυπνο και καλογραμμένο τρόπο την εμπιστοσύνη που οφείλουμε να έχουμε στις δυνάμεις μας, την πίστη στην αξία μας, την επιμονή να ξεπερνάμε εμπόδια καθώς και να μένουμε άνθρωποι με σεβασμό και ηθικές αξίες και αρχές, κάτι που ελλείπει όλο και περισσότερο στην εποχή μας. Πρόκειται για μια πολυεπίπεδη ιστορία, γεμάτη συναισθήματα και γεγονότα, που ζωντανεύει έναν διακριτικό ήρωα της εποχής μας και φωτίζει με ελπίδα και σθένος την πορεία του.

 

Πάνος Τουρλής

 

Δημοσιεύθηκε στην ιστοσελίδα Βιβλιοκριτικές, στις 10-07-2020.