Για το μυθιστόρημα της Ελένης Πριοβόλου «Στη ζωή νωρίς νυχτώνει» (εκδ. Καστανιώτη).

Της Διώνης Δημητριάδου

«Η μοίρα και το τυχαίο ορίζουν τις διαδρομές, και κανένας δεν μπορεί να τις προσπεράσει». Πολλές φορές διαβάζοντας το νέο μυθιστόρημα της Ελένης Πριοβόλου επαληθεύεται η παραπάνω αλήθεια. Δύο συνθήκες αντιθετικές που αντιμάχονται το αυτεξούσιο του ανθρώπου – οικτρά ματαιωμένο κάτω από τη δύναμή τους. Το μοιραίο και το τυχαίο κινούμενα μέσα στον χρόνο (που έτσι κι αλλιώς δεν τον ορίζουμε, μόνο τον ερμηνεύουμε κατά το δοκούν και τον ενσωματώνουμε στη ζωή μας) αποφασίζουν τι θα χαθεί και τι θα διασωθεί. Ίσως όχι πάντα αυτό που αξίζει αλλά οπωσδήποτε αυτό που έχει τη δύναμη να ιστορηθεί, μέσα από τις προσωπικές αφηγήσεις ή τις λογοτεχνικές εκδοχές τους.

Αθήνα 1963. Η Άρια και η Οριάν έχουν μόλις γίνει φίλες, όμως η ζωή σύντομα θα τις χωρίσει. Η Οριάν θα επιστρέψει στη Βηρυτό, όπου βρίσκεται ο πατέρας της ως Πρέσβης, θα ερωτευτεί, θα παντρευτεί και θα βιώσει τον πόλεμο του Λιβάνου. Η Άρια θα ζήσει την δικτατορία του ’67, θα αποκτήσει οικογένεια, θα βρεθεί αντιμέτωπη με την ασθένεια του καρκίνου. Οι δύο ηρωίδες θα ζήσουν εντελώς ξεχωριστές ζωές, οι οποίες ωστόσο συνδέονται μοιραία με αναπάντεχους τρόπους, για να φτάσουν και πάλι στην Αθήνα του 2015.

Σαν μια γλυκιά πλημμυρίδα σε παρασέρνει η αφήγηση της Ελένης Πριοβόλου σε μια μακρά και πολυδαίδαλη περιπλάνηση στις σελίδες του τελευταίου βιβλίου της, με τον τίτλο Στη ζωή νωρίς νυχτώνει. Στο πολυσέλιδο αυτό μυθιστόρημα, που αδυνατείς να το αφήσεις απ’ τα χέρια σου, η συγγραφέας πραγματεύεται τη ζωή δυο γυναικών, της Άριας, από την Αθήνα της δεκαετίας του ’60, και της Οριάνθης, από τη Βηρυτό. Εξασκημένη στη μεγάλη αφήγηση η Ελένη Πριοβόλου και δεινή παραμυθού –έχει ήδη σημαντικό αριθμό παιδικών και εφηβικών βιβλίων στο βιογραφικό της– αλλά και με σαφή ποιητική διάθεση ξετυλίγει τις ιστορίες των δυο γυναικών, συνδέοντάς τες με τις πολιτικές συγκυρίες της εποχής τους. Η μεγάλη Ιστορία είναι το κάδρο μέσα στο οποίο εξυφαίνονται οι δυο αυτοί παράλληλοι βίοι, και όχι μόνο.

Το «Στη ζωή νωρίς νυχτώνει» της Ελένης Πριοβόλου είναι ένα βιβλίο επίκαιρο για την πάλη του ανθρώπου για τις ιδέες του, για τους κύκλους της ζωής που γράφουν τη μεγάλη Ιστορία, για τον αγώνα που δημιουργεί πολιτισμό, για τη φιλία και την ανατροπή της, αλλά κυρίως, για την κοινή μοίρα των λαών.

Τα τελευταία χρόνια η Ιστορία, είτε σαν συλλογική είτε σαν ατομική περιπέτεια, έχει επηρεάσει βαθύτατα τη σύγχρονη ελληνική λογοτεχνία, με αποτέλεσμα πολλοί συγγραφείς να αντλούν την έμπνευσή τους απ' αυτή. Προσωπικές ή συλλογικές ιστορίες διαπλέκονται αξεδιάλυτα με ιστορικές συγκυρίες και συμβάντα, σημαντικά ή λιγότερο σημαντικά, ζωές αλλάζουν, ελπίδες σβήνουν σε μια ατέρμονη εναλλαγή του ιστορικού με τον μυθιστορηματικό χρόνο. Του μύθου με την πραγματικότητα.

Η Ελένη Πριοβόλου έχει ένα μάλλον σπάνιο χάρισμα, η αφηγηματική της δεινότητα είναι τέτοια που φτιάχνει βιβλία που μπορούν να διαβαστούν κυριολεκτικά από όλους, και από εκείνους τους αναγνώστες που αναζητούν τη συγκίνηση και την πλοκή, και από αυτούς που θέλουν δεύτερο και τρίτο επίπεδο, βάθος. Είναι λίγες οι αντίστοιχες περιπτώσεις συγγραφέων- Ελλήνων και ξένων- που μπορούν να αποτελέσουν σκαλοπάτι για τον ανυποψίαστο αναγνώστη, να τον περάσουν στην αντίπερα όχθη των υποψιασμένων.

Η Ελένη Πριοβόλου είναι από τους συγγραφείς μας εκείνους που ιδιαίτερα τους απασχολεί το πως η σύγχρονη ιστορία – του 19ου και του 20ου αιώνα- μπορεί να αποτελέσει το βασικό υλικό δημιουργίας ένας μυθιστορηματικού σύμπαντος.

«Έφυγε η ζωή και ούτε που γύρισε το βλέμμα»

Οκτάβιο Παζ «Επαναλήψεις»

Γνώρισα αργά τη γραφή της Ελένης Πριοβόλου. Μόλις το 2010 με το μυθιστόρημα της «Όπως ήθελα να ζήσω» και με τράβηξε δίπλα της ως φανατική αναγνώστρια της.

Από τον Σπύρο Σαμοίλη
Συγγραφέα.

Η Αιτωλή συγγραφέας- άτομο κοινωνικής προσφοράς- με κατασταλαγμένες από βιώματα ιδέες- στα βιβλία της οραματίζεται έναν δίκαιο κόσμο τον οποίο προσδοκά με πάθος. Παρόλα αυτά, η πνευματική της ανεξαρτησία της επιτρέπει να εκτιμά όλες της οπτικές της ζωής και τις εκφράσεις της λογοτεχνίας.

Το πρώτο βιβλίο της που διάβασα, είναι το «Μετά φόβου». Με συνεπήρε. Από τα σημαντικότερα βιβλία της Ελληνικής γραμματείας. Η ιστορία των πρόσφατων αιματηρών διχασμών της χώρας μέσα από τις ανθρώπινες σχέσεις και τον έρωτα. Αργότερα την νουβέλα «Καραμέλα». Ευρηματικό και πρωτότυπο έργο άλλης γραφής.

Η Ελένη Πριοβόλου έχει ένα μοναδικό τρόπο να εγκιβωτίζει το θέμα της μέσα στον ιστορικό χρόνο. Τόσο στο “Μετά φόβου” όσο και στο, “Στη ζωή νωρίς νυχτώνει” δύσκολα κανείς ξεχωρίζει αν είναι κείμενα ιστορίας ή λογοτεχνίας. Εδώ, σε μια αγαστή συνέργεια, το ένα είδος συνυπάρχει μέσα στο άλλο. Η λογοτεχνία υπομνηματίζει την ιστορία και η ιστορία με τη σειρά της τη λογοτεχνία. Σε αυτήν την αλληλεπίδραση η συγγραφέας με μεγάλη δεξιοτεχνία απελευθερώνει τα συναισθήματα που παράγουν τα ιστορικά γεγονότα, προβάλλοντάς τα στο εσωτερικό κόσμο των ηρωίδων της. Με αυτόν τον τρόπο δεν νοηματοδοτεί τα γεγονότα, αλλά αφήνει τον αναγνώστη να τους προσδώσει το δικό του νόημα.

Δεν είναι ένα εύκολο βιβλίο, όπως μπορεί να φανεί σε μια πρώτη ανάγνωση και έχει πολλά επίπεδα ανάγνωσης. Το “Στη ζωή νωρίς νυχτώνει”, είναι στην ουσία ένα ψυχογράφημα μιας γενιάς που πάλεψε , πλανήθηκε, παραπλανήθηκε και στο τέλος, εκεί που το πουλί της σοφίας πετά μόνο νύχτα, αναλογίζεται. Η πορεία ζωής της Άρια και της Όριαν θα μπορούσαν να παρομοιαστούν με την χαϊντεριανή διαδρομή του Είναι, που σε κάθε φάση της ζωής, αποκτά ένα διαφορετικό νόημα, για να προσεγγίσει λίγο πριν το τέλος την αυτοσυνειδησία του.

Πολύ καλό..

Κώστας Μανδηλάς.